H.(somber) — Ik heb de eerste symtomen van jicht waargenomen.
J.(nieuwsgierig) Waar?
H.(met een pijnlijke grimas) — In de teen.
J.(licht geschokt) — Zo. In de teen.
H. (voor zich uit starend) — Er zijn bijzonder doeltreffende Amerikaanse pillen tegen. Het is nog maar een begin maar met de tijd wordt het erger weet je. Dan wordt je volkomen impotent.
Dit soort gesprek is blijkbaar voor de heer H. Claus en mijzelf gevoerd in zijn hofstee te Nukerke, want het is te horen op een aldaar opgenomen bandje, dat ik hierbij vermaak aan de schriftgeleerden die zich aan de biografie van onze veelzijdige Vlaamse bard zullen wijden. Welke teen getroffen is, blijft voorlopig in het midden. Sensatie zoeken we ook weer niet, en het is al erg genoeg zo, meen ik.
Volkskunst
Het berokkent ons des te meer vreugde dat de « Tand om Tand »-pijn van de eminente auteur eindelijk gestild is. Geen gewetensvol krantenlezer is onwetend over de uitgesponnen rei die in een tijdspanne van drie jaar over deze toneelbewerking van het Tijlgegeven heeft gewoed tussen Claus en de Antwerpse schouwburgdirecteur Van Kerkhoven. "Tand om Tand" gaat nu volgend seizoen in de Brusselse KVS door de goede zorgen van de uitgekookte h. V. De Ruyter die alvast geen publiciteit meer hoeft te maken.
Wat is nu die «Tand om Tand» waarrond zo hoorbaar werd geknarst? Een plezierige brok volksgunst. Althans de veder van Claus vertoond geen enkel symptoom van imipotentie. Zijn taal is gespierd als een dokwerker, vrank en vel.
Claus : «Ik heb dit stuk in een vereenvoudigde taal geschreven die de simpelste volksjongen kan verstaan. Er is geen psychologie, geen poëzie. Alles is ondergeschikt aan het spetakel, dat zich ent op dingen die iedereen kan herkennen. Over het gegeven : « Het Tijl Uilenspiegel motief wordt overgeplant naar de staat van Vlaanderen over dertig jaar. Alles gebeurt alsof de schouwburg een rechtbank zou zijn die een jongeman ter dood veroordeelt die zichzelf Tijl Uilenspiegel heeft genoemd. Deze jongen, Jan Van der Molen, rebelleert zonder eerst goed te weten waarom. Hij voelt zich onehaaglijk onder de druk van de strekking die gans de samenleving beheerst, en die ik het christelijk socialisme heb genoemd. Dat is een soort soepje waarin waarden alleen gehanteerd worden voor zover ze doel treffend zijn. om de hiërarchie der profijten in stand te houden. Jan is een soort popzanger. Eerst zingt hij liedjes over de liefde, en liedjes om de bestaande macht te tergen, later ziet hij duidelijker de terreur waarin de gemeenschap leeft en dan gaat hij handelen. Er wordt gevonnist. Ik heb er een hele reeks actuele elementen in verwerkt: het verband tussen commercie en historische emblemen bv. De TV-commentator zegt: Het Vlaamse nieuws wordt u gebracht door de benzine Groeninge, de benzine die geurt naar seringen, de benzine met fut, de benzine van openbaar nut. Paus Benedictus de Zestiende heeft in een plechtige boodschap etc. Ziet u dat heb ik ook onveranderd gelaten : zoals bij ons TV-nieuws vaak met de paus begint. Je ziet in een notedop waar het om gaat. De bisschop van Waregen, een jongeman van dertig met opgerolde hemdsmouwen, zegt: we moeten de mensen niet alleen bezighouden tijdens het werk maar ook als ze niet werken. Waarmee? Wat is er grootser dan het verleden toen alles mooi en goed was ? De mensen worden gelijmd met vage sentimenten en mythes"
Welwillend stelde de h. Clans zijn stuk ter beschikking voor publicatie van uittreksels. Wij hozen:
— een liefdesscène tussen Jan (Tijl) en Nele
- beschouumigen vab de Voogd van Vlaanderen over de jeugd
— interview met de bedienaar van de elektrische stoel
Tijl en Nele liggen op de grond — na de liefde — het is vlak voor dageraad — tijdens de scène komt de zon op)
NELE
Het gras zit vol meikevers. Slaap je ?
TIJL
Er wandelt een kever in mijn buik
NELE
Het is mijn hand
TIJL
Je lichaam geeft licht
NELE
Ik zou Je leeg willen drinken
TIJL
Bij jou heb ik altijd honger
(een sirene ver weg)
NELE
Als je goed luistert kermt de grond
TIJL
De lucht miauwt
NELE
De zon komt op. Daar. Zie je ?
TIJL
Je verandert in een gouden vrouw. Wie ben je ?
NELE
Mijn ribben doen pijn. Ik wist niet dat je zo zwaar was
TIJL
Je ruikt naar de beesten in de zee
NELE
Niemand heeft me aangeraakt terwijl je weg was. Als ik me waste dacht ik aan jou. Elke morgen
TIJL
Het wordt lichter. Daar, een wolk
NELE
Mijn buik is hard. Ik heb hem afgesloten toen je wegging
TIJL
Ik heb de sleutel
NELE
Je hebt mijn slot opengebroken
TIJL
Alléén is mijn sleutel nu niet zo stevig meer
NELE
Dat zal je leren
(Zon)
TIJL
(zeer mat) Het is tijd
NELE
Nu al ?
TIJL
Ja, maak je klaar
(zij komen overeind — Nele trekt een verpleegstersuniform aan — Tijl dat van een officier van de Hengsten)
TIJL
(sist)
NELE
Zelfs in dit beulenpak ben je mooi, mijn lief. Ben je moe ?
TIJL
(lachend) Ja, en jij ?
NELE
Ik ook. Blijf staan.
(Zij kijkt in zijn ogen en schikt haar haren onder de muts). Je bent mijn spiegel, Uilenspiegel
TIJL
Maar mijn uil slaapt!
NELE
Jij ! (zacht) Voor niet lang
HET KONIJN ZAL ZIJN JONGEN VRETEN
Wat hebben ze toch die jongemensen ? De helft van de planeet is minder dan 20 Jaar, waar moet dat heen ? Ik doe alles voor ze, Ik geef ze alles, inspraak op het hoogste vlak op het Ministerie van de Jeugd, trommels en wimpels; cultuurcentra in elke stad, twaalf uur TV per dag, zij mogen vrijen tegen de klippen op, discussiëren tot zij omver vallen In de Nationale Kritische Universiteit, en toch zitten die strontvliegen, die Wespen overal te stoken. O, maar de Engel van de dood zal maaien, een hele maand als het moet, een tweede Onnozelekinderdag. Denk niet dat ik de grove borstel niet zal bovenhalen. Om te beginnen het verdrag met de Nato over binnenlandse onlusten, ik haal de vredesbrigades van de UNO binnen met infrasonische verstoorders die hun hersenen droog leggen binnen de sekonde, met...
LAMBERMONT
(gaat van hem weg) Ik zal even naar Mechelen bellen om advies.
VOOGD
(houdt hem tegen hij zijn mouw) Wat willen zij ? Vader, ik ben bang voor dit nieuwe ras. Ik wil met ze discussiëren, ik heb het hen gevraagd, hier in het paleis kunnen wij toch overeenkomen, democratisch, onder kristelijke socialisten, allen samen, Ik ben ook jong. Maar zij komen niet tot mij. Wat is hun programma ? Zij hebben er geen. Zij hebben geen ideeën, geen filosofie, niets. Wat willen zij toch ?
LAMBERMONT
Ons uitroeien.
VOOGD
Maar dat zie ik niet zo gauw gebeuren... Eerder zal het konijn zelf zijn jongen vreten.
DIE MET ZO'N MACHINE VETREKKEN MOGEN HUN HANDJES KUSSEN
COMMENTATOR
Dames en Heren, kameraden en kameraadskes, na deze veroordeling waarvan u de laatste spannende ogenblikken hebt kunnen volgen is het Vlaamse Nieuws thans in staat u eveneens de executie te relayeren — (en dat is wel voor het eerst op onze Vrije Vlaamse Televisie.) — in rechtstreekse uitzending van hier op het toneel van het vroegere K.N.S.-gebouw. (Van op het toneel wordt een elektrische stoel gemonteerd door technici — de Hengsten leiden ook een aantal journalisten binnen en een tiental studenten die een gereserveerde plaats krijgen rond de stoel.) Journalisten uit binnen- en buitenland stromen hier zenuwachtig binnen, wetsdokters, officiëlen, ik zie daar ook nog een afdeling van de Hogeschool voor Simonisatie, en ik maak van de gelegenheid gebruik om u iemand voor te stellen met een vrij ongewoon beroep, iets waar de gewone televisiekijker weinig van afweet, vrees ik, en dat is de (haalt een technicus van de stoel voor de camera) bijzondere Gerechtstechnicus die verantwoordelijk is voor de goede gang van zaken vanavond. U bent mijnheer...
TERECHTSTECHNICUS
Vandenabeele, Victor.
COMMENTATOR
Mijnheer Vandenabeele, een vraag die bij ons kijkers zal rijzen is u, als u zo'n opdracht moet vervullen, zenuwachtig ?
GERECHTSTECHNICUS
Wel, natuurlijk, een mens is een mens, nietwaar, maar goed iemand moet het toch doen, hé ? En nu met die schijnwerpers en zo, wij zijn dat niet gewoon, hé ?
COMMENTATOR
Juist : En de manipulaties van uw instrument, is dat gecompliceerd ?
GERECHTSTECHNICUS
Nee. Dat mag ik niet zeggen. Het is een Japans model. Gij moet er natuurlijk met uw gedachten bij zijn, zo'n ding dat staat op punt, hé. En ja, als gij niet precies goed inschakelt, dan kan er bijvoorbeeld een draadje van de a-sferische golfcorrelatie losgeraken, en ja, wat is zo'n draadje, een haartje van een muizekloot, hé.
COMMENTATOR
Het is dus wel het beste instrument wat op de markt is volgens u ?
GERECHTSDIENAAR
Ziet dat van hier ! Dat marcheert, dat voelt gij niet ! Ik zeg altijd dat zij die met zo'n machine vertrekken, hun handjes mogen kussen. Ik ben bij de Vredesbrigade geweest, mijnheer, en wij hebben daar onze mannen teruggevonden die door de Basoeto's gepakt werden. In frietjes waren ze.
Over de televisie zegt Claus : « Men heeft de televisie die men verdient. Het is de hunkering van de massa haar domme vooroordelen nog eens bevestigd te zien en daar maakt de teleivisie gretig gebruik van. Het hele door het christendom gedomineerde denkpatroon wordt nog eens doorgedrukt. Ik zag in Tienerklanken een discussie over God. Met vertegenwoordigers van die gereformeerde kerk, van het leger des heils, van weet ik wat allemaal. B.v. die man van het leger des heils zei: «Vrede onder de mensen dat is natuurlijk erg belangrijk maar het moet vrede zijn in Christus. Laten we eerst allemaal in Christus zijn, dan spreken over vrede. » Waarop een atheïst replikeerde :« Dat is onzin en meedogenloos. » Die discussie werd dan door een kale meneer met een bril aldus besloten : « Eigenlijk zijn we het allemaal eens nietwaar. Er zijn geen grondige tegenstellingen onder ons. Allemaal zoeken we naar de waarheid." Dit debat werd dus helemaal samengevat alsof een aantal gelovigen onder elkaar een praatje hadden gemaakt, gelovigen waarvan hooguit de liturgie wat verschilde. Ik kijk praktisch elke avond en er is geen avond dat ik me niet erger. En altijd is het dezelfde hoek die domineert. Altijd de vervlakking, de angst voor tegenstellingen en dan ook wat ik ook helemaal zinloos viriel dat zijn die open discussies die een kwartier duren of twintig minuten, en wanneer net iemand een belangrijk punt aanraakt dan is de tijd om.
— Hoe vind je « Vergeet niet te lezen ? »
— Ja ook de auteurs hebben de uitzending die ze verdienen (lacht). Men voelt het ongemak van de geïnterviewde die in vijf minuten iets moet wijsmaken over dingen waar hij misschien een jaar mee bezig is. Op het einde, dat vind ik helemaal idioot, dan komt een meneer iets voorlezen over een Engels of een Frans boek dat hij gelezen heeft, nou dat kan ik net zo goed in « Het Laatste Nieuws » lezen, dáár heb ik de tv niet voor nodig. Een beetje meer verbeelding ware welkom. Als men ons een auteur toont dat het dan niet een auteur weze in zijn meest stuipiede vorm, namelijk als een meneertje dat daar zit te transpireren in een studio.
— De Heren van Zichem?
— Dat is heel twijfelachtig. Ik zie erin; laat deze hele wereld met zijn kasteelheer en zijn pastoor waar met zoveel vertedering over gesproken wordt, laat ze in godsnaam een staaf dynamiet in hun reet stoppen. Dat lees ik erin. Maar de overgrote meerderheid van de mensen leest dat niet. Die denkt met vertedering terug aan de looie tijden toen het allemaal zo goed geregeld was. Dat is ook wat in « Tand om Tand » staat. En als je een feuilleton wil maken, zich afspelende in een moderne wereld, over de behoeften, de noden, de grilligheden van het hedendaagse leven, scherp in het licht gesteld, dan kom je geloof ik gewoon niet aan bod in de Vlaamse televisie. Waarom situeren ze veel van die oubolligheden in het verleden ? Omdat het een beetje kleuriger is. Maar in een moderne context maken ze het net zo oubollig. Als je Nand Buyl ziet evolueren, ik weet niet of je dat gezien hebt, Nand in eigen land of zoiets, wat ze naar Montreux gaan zenden, dat is even oubollig als de « Heren van Zichem ».
3. PAUS
Ik heb tot slot van de bijeenkomst de h. Claus benoemd tot directeur van de televisie, een eer die hij zoals de lezer verder wel zal merken — dient te delen met de h. Van Bael. Claus zou :
- verdriedubbeling van de kredieten vragen.
- de verschrikkelijke afhankelijkheid van buitenlandse programma's opheffen door meer eigen programma's te maken, misschien afschuwelijke, maar dan toch over dingen die ons bezighouden.
- de mythes van uitzendingen zoals Mission Impossible er uit werken.. "Deze mythes zijn dat Amerikaanse spionnen, over het algemeen in het zuiden, weet ik wat mogen doen als ze het kwaad maar uitroeien. Dat wordt ons voorgeschoteld als moreel."
- het nieuws een beetje evenwichtige brengen. «Waarom moet ik elke dag nieuws over de paus horen ? Hij is alleen nieuws als hij weer een nieuwe uraniummijn gekocht heeft. Maar of hij nu zegt dat er een einde moet gemaakt worden aan Biafra dat is geen nieuws, dat is puur vulsel."
De h. Claus zou evenwel welgeren thans directeur te worden van de BRT, zelfs al verdubbelde men het honorarium. Hij zou dit ambt alleen aanvaarden in een
« staat die grondig binnenste buiten is gekeerd. «In de huidige samenleving word ik bijna elke dag geschokt in mijn zedelijke overtuiging. Een denkpatroon wordt opgelegd waar ik niets mee te maken heb. Ik mag blij zijn dat men mij duldt. Zo wordt het voorgesteld. Maar men stelt het nooit andersom. Men stelt nooit de vraag of ik de allesoverheersende macht van de kerk moet dulden. Het zit zo in mekaar. Men predikt die liefde. In naam van de liefde waarvan de kerk dan het symbool moet zijm, mengt men zich op een ongeoorloofde manier, op om het even welk terrein altijd aan de kant van de belanghebbenden ! Dat zijn toch gemeenplaatsen. Maar dat wordt niet zo duidelijk bevestigd in de houding van de intellectuelen. Het wordt als onbelangrijk afgedaan net als het probleem van de sexualiteit. Als ik zeg dat de sexuele zeden nog altijd in een sfeer van schuld leven, van zonde, door het christendom bepaald, dan repliceert men mij algauw, nou ja dat gezeur over dat vrijen, dat is toch niet belangrijk. De kolonels in Griekenland en Spanje en Vietnam, daar komt pas werkelijk de vrijheid van de mens in het gedrang, zegt men dan. Niemand wil erkennen dat er een regelrechte lijn loopt van de onvrijheid die onze sexualiteit beheerst en deze onvrijheid in Griekenland en Spanje, enz. Als directeur van de tv zou ik op Tienerklanken laten tonen hoe men vrijt zonder kinderen te maken. Alles wat het menselijk lichaam betreft ontdoen van die erfenis van zonde en schuld. Beschouwen dat het de eer is van de mens zijn lichaam en zijn verbeelding te gebruiken op de meest volmaakte manier. Maar lichaam en verbeelding worden aan vreemde rafels gereten precies door dat christendom, dat vat krijgt op de mensen door die zondecomplexen te kweken. Vrijen zonder kinderen te maken. Dat weegt op de jongeren door op een manier die allang niet meer aan de orde hoeft te zijn. Dat hebben we wetenschappelijk toch al lang opgelost. Maar dat weten vele jonge mensen nog niet. Ik kom vaak bij jonge mensen en als je daarover begint dat stoot je op begrippen van 1900 ».