Hugo Claus Interviews

ZATERDAG 5 JULI 1980

PAGINA 35

CLAUS EEN STRENG REGISSEUR

(bij foto: Hugo Claus overlegt met zijn assistente Lily Rademakers, de vrouw van filmmaker Fons Rademakers (Mijn Vriend, Max Havelaar, Mira). Op de achtergrond geluidsman Tom Tholen.)

Schrijver van Vrijdag brengt roman zelf in beeld

door KEES DE BAKKER

MARIEKERKE (België) - "Dit kan veel vrolijker gespeeld worden, doe eens alsof je een beetje danst" roept schrijver Hugo Claus tegen de Vlaamse acteur Herbert Flack, die als Erik een van de hoofdrollen speelt in de verfilming van Claus' toneelstuk Vrijdag.

Afscheidsscène

Er wordt een afscheidscène gerepeteerd die vaak over moet, voordat zij definitief op het celluloid wordt vastgelegd.

Net als bij de toneeluitvoering van Vrijdag door de Nederlandse Comedie, waarvan de première op 15 november 1969 in de Amsterdamse Stadsschouwburg werd gegeven regisseert Claus de filmversie.

Stoeien

Een groot gedeelte van de film wordt opgenomen in een huis in het Westvlaamse plaatsje Mariekerke. Er volgen nog opnamen in Luik en Brussel en de filmploeg gaat ook nog op stap in de natuur. Claus: "We maken nog opnamen in een korenveld waar wat gestoeid wordt."

Vrijdag is een realistisch drama van Claus. De arbeider Georges (gespeeld door Frank Aendenboom) komt na twee jaar gevangenisstraf, wegens het bedrijven van ontucht met zijn dochter Christiane (Hilde van Mieghem), vrij. Bezoek van zijn vrouw Jeanne (Kitty Courbois) in de gevangenis heeft hij verboden. Als Georges thuiskomt, ontdekt hij dat Jeanne een kind heeft gekregen uit de verkering met haar buurman Erik (Herbert Fiack). Om zijn zonde extra te zuiveren laat hij Erik en Jeanne nog een keer met elkaar vrijen.

De opnamen in Mariekerke gebeuren in een keuken "uit de jaren zestig" Het krioelt er van kabels en de lampen zijn gericht op het drietal acteurs aan tafel: Georges en Jeanne, die Erik voor het laatste gedag zeggen.

De 31-jarige acteur Herbert Flack probeert zingend afscheid te nemen met "Adieu, adieu mijn garde-officier, adieu., en vergeet, mij niet". Hij heeft zijn pyjama nog aan na de laatste vrijpartij met Jeanne. Georges heeft een nogal onverzorgd uiterlijk: slordige kleding en een stoppelbaard.

Regisseur Hugo Claus, zijn assistente Lily Rademakers, Argentijnse in Parijs wonende camerman Ricardo Aronovitch, opnameleider Jef van de Water, grimeuse Pascale Kellen, geluidsman Tom Tholen, kostuumontwerper Jan Tax en talrijke andere zijn die dag van negen uur 's morgens af tot zes uur 's middags in touw.

"Ja, die Belgen, en daar bedoel ik vooral de technici mee, hebben hun werktijden beter geregeld dan de Nederlanders

vertelt actrice Kitty Courbois tijdens de lunchpauze, nippend aan een lepel aspergesoep. "In Nederland filmen ze rustig twaalf uur achter elkaar tot het er op zit. Dat is hier door de cao onmogelijk".

Op 18 juli moeten de opnamen voor Vrijdag gereed zijn. De première wordt in december in Brussel gegeven. Tot die tijd kunnen er weinig publikaties van Hugo Claus verwacht worden of roman. Wel gaat er in september een nieuw toneelstuk van hem in première.

„Dat is Phaedra", zegt Claus, die zich na een paar telefoontjes pas tijdens de tweede lunchgang bij het gezelschap schikt. „Het is een stuk naar Seneca en Racine, en het wordt geregisseerd door Ton Lutz. Voor Phaedra wordt een gelegenheidsbezetting geformeerd.

De premiere is in het Paleis voor Schone Kunsten in Antwerpen".

Anderhalf jaar geleden werd met de besprekingen om Vrijdag (het is Claus' vierde film) te verfilmen begonnen. Met een budget van ruim twee miljoen gulden. beschikbaar gesteld door de Belgische firma Kunst en Kino en het Nederlandse Cinecentrum, zocht Elly Claus de

rolbezetting uit en schreef Claus (*) tot 18 uur met de film bezig. „Als regisseur - dit is de twaalfde keer dat ik regisseer -moet je alles in de gaten houden. Een acteur hoeft alleen maar te acteren, maar de regisseur moet letten op allerlei details. Hel spel, het decor - dat moet kloppen met het beeld van de jaren zestig waarin het stuk speelt -

en de muziek. Ik heb Louis Andriessen gevraagd om die te maken. Hij was meteen enthousiast, ik ben er nog niet aan toe gekomen om zijn muziek te beluisteren".

Hij vertelt dat Kitty Courbois elf jaar geleden de rol speelde van Christiane (nu is ze Jeanne) en Frank Aendenboom in 1970 Erik (nu de oudere Georges).

Niet alleen Kitty Courbois heeft moeite met het Vlaams (*)

Het is geen Vlaams dialect, maar een Claus-taal. Hij zorgt ervoor dat het Vlaams meer poëzie krijgt en subtieler wordt."

Herbert Flack voegt daar aan toe; „Hij is heel streng voor z'n taal. Vrijdag is ook heel muziekaal geschreven. Zo muzikaal als hij zelf is."

(bij foto: Aan de ontbijttafel gereed voor de verfilming van de afscheidscène in Vrijdag. Van links naar rechts Herbert Flack als Erik, Kitty Courbois als Jeanne en Frank Aendenboom als Georges. Achter hen: regisseur Hugo Claus, chef-cameraman Ricardo Aronovitch die het camerawerk deed camerawerk deed in de met Oscar bekroonde film Providence.

Lily Rademakers. Haar man Fons speelt de bijrol van douane-chef Jules in Vrijdag. Foto's Gerard van Bree)

(bij foto:Even paniek bij Vrijdag: een kleine brand in een plastic scherm, dat in een buitenplaats het buitenlicht moet tegen houden, in een paar minuten waren de vlammen geblust.)

Kleur

De Belgische schrijver daarover: „Mijn taal wordt niet gesproken op straat. 't Is geen dialect, geen Nederlands, 't is Nederlands met een Vlaamse kleur en zoals elke toneeltaal literaire taal".

Claus vindt het vreemd dat zijn boeiendste stukken altijd floppen. „Ze gaan er in als koek als ze maar realistisch zijn, zoals Vrijdag, maar als ze grilliger worden en wanneer er meer aan te beleven is wat de vorm betreft, zoals Jessica en Leopold II, kun je 't wel vergeten. De Franse uitvoering van Leopold II, die in Brussel is te zien, is overigens beter ontvangen dan de Vlaamse versie."

In café De Reynaert wordt hij regelmatig aangesproken met ..Meneer Claus". Uit eerbied? Hij weet het zelf niet. „Misschien omdat ik niet zo'n vlotte broek ben."

Na precies een uur lunchpauze keert de filmploeg terug naar de keuken in het huis aan de Omgangstraat 28. Er ontstaat even paniek als een oververhitte lamp op de buitenplaats zorgt voor een brandje in een scherm dat het buitenlicht moet tegenhouden.

Binnen een paar seconden haalt een technicus een brandblusapparaat tevoorschijn en

kan iedereen de beperkte schade zien: een rond gat van zo'n dertig centimeter in het plastie scherm en een paar kapotte lampen. Opgelucht nemen de hoofdrolspelers weer plaats achter de keukentafel, onder de efficiënte maar aimabele regie van Claus, waar zeven minuten film van van de bewuste afscheidsscène worden opgenomen

Figurant

De inwoners van Mariekerke waren wel bij de verfilming van Vrijdag. Sommigen doen dienst als figurant. Het café De Reynaert aan de Omgangstraat verzorgt de inwendige mens tijdens de lunchpauze. Alleen pastoor Jos Pauwels zag de naam van Mariekerke om de jaarlijkse passiespelen aangepast toen hij vernam dat de filmploeg eest de middagmaaltijd wilde gebruiken in zijn Parochiecentrum. Hij wees het af.

Op de kansel sprak hij schande van de naakt-opname van Hilde van Mieghem als Christiane, de sensuele dochter van Georges en Jeanne. „Het is toch dat lieve meisje met dat blauwe kleedje dat straks met geweld uitgekleed moet worden?!, verkondigde hij vertwijfeld.

De opnamen in het devote Mariekerke gaan ondanks dit kleine incident onverstoorbaar door.