Tussen literatuur en theater
Een schrijver verlaat zijn schrijftafel en nodigt kinderen uit om zelf op de scène hun theatervoorstelling te maken. Patrick Jordens bericht van het
"Als het kind de taal leert, leert het tegelijk wat te onderzoeken valt en wat niet te onderzoeken valt. Als het leert dat in de kamer een kast is, dan leert men het niet eraan te twijfelen of dat wat het later ziet nog altijd een kast is of alleen maar een soort coulisse."
Het gebeurt de laatste jaren wel frequenter (maar nog steeds te weinig) dat kunstenaars met kinderen een artistiek parcours afleggen. Voorstellingen als
Leeg orkest
Het oorspronkelijke 'concept' van Karaoke paste perfect binnen die
Pol Hoste is in de eerste plaats literator en auteur van boeken als Een schoon bestaan, Vrouwelijk enkelvouden
Schrijfwerkerij.
Hoste stelde een aantal 'technieken' voorop om het proces te kunnen opstarten en begeleiden. Het aanvankelijke concept zag er als volgt uit. Een essentieel gegeven is het gebruik van de ruimte: de 'handeling' speelt zich af rond twee kubussen, grote dozen die geopend en gesloten kunnen worden met ophaalbare gordijnen. Rond de kubussen staan enkele schrijfbankjes waarop twee of drie kinderen kunnen schrijven en de schrijver zit in een gesloten doos van waaruit hij zijn relaas doet. Dat relaas bestaat uit het introduceren van een aantal personages met specifieke karakters waartussen vage onderlinge relaties bestaan (v.b. de heks
Wrevel
Alvorens het project aan het publiek voor te stellen, werd het intensief uitgeprobeerd met een aantal kinderen (van 8 tot 12 jaar) uit de
aantal technische en organisatorische problemen voor. Het specifiek solitaire karakter van de schrijfactiviteit bleek bij zonder moeilijk te verzoenen met het eerder collectieve karakter van het theater. Bovendien was de schrijfvaardigheid van de meeste kinderen onwaarschijnlijk gebrekkig zodat het schrijven het doorgaans niet haalde op het spelen, tekenen of bewegen. Maar de meest verbijsterende vaststelling voor Hoste was dat de kinderen er nauwelijks toe te bewegen waren om de gekende, vaste patronen los te laten. Alle mogelijke alternatieve invalshoeken werden steevast gerecupereerd dooreen dwingende behoefte aan het stereotype, met als gevolg dat de (toch al) moeizame schriftuur inhoudelijk noch vormelijk afweek van een doorsnee opstelletje.
Maar er was meer aan de hand. Enigszins tot
Openingen en sluitingen
Door het verlaten van het vooropgestelde idee van een schrijfwerkerij kwam de Karaoke in een wat verwarrende impasse terecht. Tijdens de 'try-outs' met de
Tijdens de
"G(retl): Dus er is een land dat gesloten is en als het gesloten is, heet het Open. En er is een land dat open is en als het open is, heet het Gesloten. En het land kan bewegen als het van naam verandert. Het verandert ook als het van gesloten naar open gaat, maar dan verandert het ook van naam. Dus en dat gebeurt dan door het water, van gesloten naar open. En van open naar gesloten door het vuur.
M: Dus als het verandert van naam. Dus van
B: Wablief?
M: Is dat juist: als de naam verandert,dus als
B: In een open o.
M: Wat?
B: Geen o.
M: Een o.
B: Een (inademend) o! M: Ha, een o!"
In een laatste stadium werd er gewerkt rond het begrip 'terreinen'. Het was Hoste opgevallen dat de kinderen door de aanwezigheid aan kubussen vaak aan 'grenzen' en 'afbakening ' dachten. Het concrete verloop van de voorstelling veranderde volledig: Hoste had overal papier neergelegd en ging schrijven. De kinderen mochten doorlopend binnen en buiten komen en ook allerlei gedachten opschrijven indien ze dat wilden. Er ontstond geen onderlinge dialoog, behalve dat de kinderen bij mekaar kon gaan lezen wat er geschreven stond. Maar het bleef niet bij schrijven: de kinderen begonnen algauw de ganse ruimte vol te stouwen met allerlei spullen om hun terrein af te bakenen. Op een aantal interessante zinnen en tekeningen na had dit volgens Hoste niet veel meer met de basisdoelstelling van Karaoke te maken.
Ruis
De diversiteit van wat er in en rond de Karaoke is gebeurd, is bijzonder groot. De aankleding van de ruimte gaf blijkbaar aanleiding tot zeer uiteenlopende activiteiten: er werd soms enkel getekend, gespeeld of bewogen; één groepje bouwde forten en één kind richtte zelfs een
Wat mij tijdens het bezoek aan de Karaoke het meest trof, was de openheid en gelijkwaardigheid waarmee Hoste de kinderen benaderde. Hij gaf hen impliciet te kénnen dat het verloop van die namiddag eigenlijk in hun handen lag, dat zij de initiatiefnemers zouden zijn. Er ontstond toen een bijzonder interessante discussie waarbij de kinderen de situatie gingen bevragen en de ruimte beetje bij beetje begonnen te onderzoeken. Uiteindelijk resulteerde dat lange gesprek in het spelen van korte scènes in de kubussen; stukjes die aanvankelijk zeer clichématig waren, maar waarin gaandeweg een bijzonder boeiende ontwikkeling te merken viel. De allerlaatste scène bijvoorbeeld ontstond op het moment zelf zodat de twee 'acterende' kinderen elke emotie ter plekke vorm gaven in een verbazingwekkend impulsief en zuiver stukje improvisatietheater. Bijna alle twintig aanwezige kinderen hebben er ongeveer vier uur lang gedebatteerd over, geschetst voor en gespeeld aan hun scènes in een sfeer van opvallend veel speelplezier zonder enige vorm van begeleiding.
Hoste gaf achteraf te kennen dat de bevraging en het filosoferen vooraf de essentiële bedoeling van de Karaoke het dichtst benaderde. Als hij al de verschillende creatieve momenten evalueert, ontdekt hij over heel de lijn behoorlijk wat 'ruis'.
De oorzaken zoekt hij op meerdere vlakken. In de eerste plaats bij zichzelf, aangezien zijn gebrek aan ervaring (én een tekort aan feed-back) hem sterk parten speelde wanneer er zich totaal onverwachte wendingen voordeden. In de tweede plaats in het feit dat er te snel en te drastisch werd getracht om de noodzakelijke intieme sfeer van creatief schrijven te transponeren naar een 'theatrale' situatie, door er een actrice en in laatste instantie ook publiek bij te betrekken. Een derde reden is een te korte termijnplanning en een te groot aantal verschillende, vaak volkomen ongeïnteresseerde kinderen zodat intensief werken en een bepaalde evolutie doormaken zo goed als uitgesloten werden. En tenslotte zijn er de schrijnende tekortkomingen van het bestaande schrijfonderwijs en de absolute overmacht van een ontzettend invloedrijke massacultuur, waar ook kinderen hoegenaamd niet aan ontkomen.
Oorspronkelijke creativiteit
"Eén van de grote motiveringen om met kinderen te gaan werken is dat ik meen dat hun aanvankelijk aanwezige creativiteit in stand moet worden gehouden. Dat heeft ook te maken met een algemeen ideologisch standpunt: m.i. help je mee aan het uitbouwen van een massacultuur als je die repro-duktie van cliché's niet daadwerkelijk te lijf gaat. Ik zie dat kinderen alsmaar meer gaan reproduceren, o.a. in die succesrijke playbackshows. Maar voor mij telt de verbeelding van het individu. Het is mijn opdracht als kunstenaar om positief het individu en de creativiteit te gaan verdedigen. De concrete technische realisatie daarvan is dan natuurlijk nog wat anders. Door de toch wel complexe ervaring van de Karaoke zal ik me nog sterker gaan bezighouden met fundamentele vragen zoals vanwaar mijn idee komt dat kinderen het niet prettig zouden vinden om enkel deel te nemen aan een massacultuur. Want het succes van die cultuur spreekt die idee tegen. Ik vind het interessant om te gaan kijken waarop dat succes gebaseerd is, hoe dat psychologisch werkt."
Hoste staat naar eigen zeggen nog maar aan het begin van zijn 'onderzoek'. Of Karaoke een vervolg krijgt in de huidige formule lijkt eerder twijfelachtig. Het is in ieder geval een aangename en zeldzame verrassing dat een schrijver niet achter zijn veilige tafel blijft zitten, maar daadwerkelijk en met alle risico's vandien bereid is om met kinderen tegen de stroom in te varen. Dat is ook wat een theaterwerkplaats die kinderen au sérieux neemt, hoort te zijn: een confrontatie van je eigen authentieke creativiteit met die van kinderen durven aangaan. Het is bovendien besef én praktijk van artistieke verantwoordelijkheid. Daar is op dit ogenblik niet weinig behoefte aan.
Patrick Jordens
TIME FESTIVAL
'Grenzen'
21 april ~ 7 mei 1993 /
muziek / dans
performance / film
foto: Michel Hendryckx
Auteur Patrick Jordens
Publicatie Etcetera, 1993-04, jaargang 11, nummer 41, p. 22-24
Trefwoorden hoste • kinderen • karaoke • kubussen • gesloten • verandert • algemeenheid
Namen Alain Platel • Brieven aan Mozart • Buurtschool • De Tuin van Eva Bal • Een o.(B. • Frank Theys • Gent • Geslotenland • Gretl van Ourti • Hostes • Japans • Karaoke van Pol Hoste • Karaoke-experiment van Pol Hoste • Karaoke-project • La Cifra van Guy Cassiers • Lambda • Ludwig Wittgenstein • Macbeth van Greet Vissers • Naar • Openland • Ordnung • Pol Hoste en Victoria • Stekelbeesfestival • Stekelbeesweek • Victoria-filosofie
Development and design by LETTERWERK