Archief Etcetera

De emoties komen later wel vanzelf: Bentekik (Eva Bal, Kopergieterij

BENTEKIK (EVA BAL, KOPERGIETERY)

De emoties komen later wel vanzelf

Onlangs beleefde Bentekik na twee speelseizoenen zijn dernière. Of toch niet, want Bentekik krijgt een tweede, anderstalig leven. Vanaf januari zal de voorstelling onder de titel C'est inoi in Frankrijk toeren; voor volgend seizoen staan tournees in weer andere'buitenlanden' op stapel en in Duitsland is er belangstelling voor de tekst. Terecht.

De samenvatting van Bentekik roept herinneringen op aan Adriaan Mole, een voorstelling van Eva Bal naar Sue Townsends bestseller Secret Diary ofAdrian Mole, Aged 13. Tussen 1986 en 1988 werd Adriaan Mole 235 keer door het Gentse Speelteater op de planken gezet in Vlaanderen, Nederland en Groot-Brittannië. Vijftien jaar later, in 1999, vormde het 'gedachten-boek' van de toen zestienjarige Habiba Boukhatem het vertrekpunt voor Bentekik. Eva Bal en Habiba Boukhatem kennen elkaar

al van toen Habiba nog een kleuter was. Habiba woonde in dezelfde straat als Eva. Toen ze zes was, belde ze aan en vroeg wanneer Eva eens een voorstelling met de kinderen uit de buurt zou maken. Zo ontstond De Tuin (1991-92, dooide VPRO verfilmd in 1992), een ongedwongen, poëtische voorstelling waarin mederegisseur Alain Platel het plezier van het werken met kinderen ontdekte. Na hun medewerking aan De Tuin bleven Habiba en haar zus Souad de ateliers in de Kopergieter)' volgen. De directe aanleiding tot Bentekik was de uitspraak van Habiba dat ze ooit aan de wereld wilde vertellen wat ze allemaal had meegemaakt, waarop Eva Bal haar stimuleerde om het op te schrijven.

De teksten van Habiba Boukhatem zijn soms filosofisch-poëtisch, maar bevatten eveneens haarscherpe (zelf)observaties. Haar 'gedachtenboek' vormde het uit-

gangspunt van de voorstelling. Het werd aangevuld met materiaal uit gesprekken van Eva Bal met Habiba en andere kinderen die om verschillende redenen zelden thuis terechtkunnen en uit acteursimprovisaties op basis van gesprekken met jongeren uit homes, mensen uit het justitieel welzijnswerk en de Gentse politie. Een eerste verdienste van Bentekik is dat dit materiaal niet al te veel gepolijst werd en al evenmin in een dwingend verhaal samengebracht werd. De verhaallijn is dun - een moeder wordt dood aangetroffen onderaan het balkon van haar huis: moord of zelfmoord? - maar biedt des te meer mogelijkheden tot het uitspelen van datgene waar het Eva Bal om te doen is: vragen stellen bij de omstandigheden waarin sommige kinderen opgroeien en tegelijk de overlevingskracht van deze kinderen laten zien.

De titel van de voorstelling verwijst naar de telefonische hulpkreet van de veertienjarige dochter van de vrouw: 'Hallo, bentekik... Zeg, kan ik vannacht bij u slapen? Ik kan niet naar huis. 't Is een heel verhaal. Ik leg het u straks wel uit.' In flarden komen we één en ander te weten over de situatie waarin zij en haar oudere zus opgroeiden. De

'Ik ben niet bang van de dood, niet bang voor de toekomst maar bang voor het gevoel dat in mij zit en dat ik nog niet ken'

(Habiba Boukhatem)

politie-inspecteur die met de zaak belast is, wil weten wat elk van de verdachten - de twee zusjes en de buurman - deed tijdens de uren voor de dood van de vrouw, maar krijgt twee jonge mensenlevens voor de voeten geworpen. Uitgebraakt, even chaotisch als het leven dat ze achter de rug hebben.

De keuze om het materiaal in de structuur van een politieverhaal te gieten schept afstand tot het onderwerp en verhoogt tegelijk de betrokkenheid bij de voorstelling. Samen met de politie-inspecteur verschuift het publiek zijn onderzoeksobject. De vraag 'Wie deed het?' wordt ongemerkt vervangen door de vraag 'Hoe is het zo ver kunnen komen?' De voordelen van de politieverhaalstructuur worden nog versterkt door de uiterst filmische enscenering: als korte filmshots wisselen de theaterscènes elkaar in hoog tempo af. Moeiteloos wordt er heen en weer geswitcht in tijd en plaats: van het politiebureau naar het ouderlijk huis, van het parkje waar de zusjes de nacht doorbrengen wanneer hun moeder een man ontvangt naar het home waarin de jongste dochter terechtkomt. Het eenvoudige decor blijft de hele voorstelling lang onaangeroerd; de belichting wijst de weg. De flash-backs zijn niet chronologisch geordend. De verschillende sferen worden ondersteund door streepjes muziek waarin nauwelijks merkbaar een bepaalde emotie naar boven drijft. Hetzelfde kan gezegd

etcetera 79 O O O

worden van het spel, dat eerder licht - en vooral efficiënt - gehouden wordt. Wie in deze chaos moet overleven heeft niet veel tijd voor emoties of kan zich de kwetsbaarheid ervan niet permitteren. In haar regieaanwijzingen heeft Eva Bal kennelijk elke aanloop naar de vertolking van emoties verboden. De diverse situaties worden kort en krachtig in scène gezet. De emoties komen later wel vanzelf, moet ze gedacht hebben. En inderdaad, de enkele langere scènes tussen de twee zusjes zijn aangrijpend, maar de volle emotionaliteit overvalt je pas als de mallemolen plots stilvalt, wanneer de voorstelling eindigt met de intussen vertrouwd klinkende woorden: 'Hallo, bentekik. Bentekik, ja.'

De manier waarop misplaatste dramatiek, anekdotiek en heroïek vermeden worden, zeker in een voorstelling met dit onderwerp en dit persoonlijke engagement, getuigt van groot vakmanschap en jarenlange ervaring. Na een hele reeks multidisciplinaire producties gaat Eva Bal met Bentekik in zekere zin terug naar haar theaterroots, maar niet zonder de bagage die o.a. het werken aan de multimediale voorstelling Voetstappen in de nacht (1996-1998, Vlaamse, Franse, Engelse en Spaanse versies) opleverde. Bentekik oogt dan wel als een eerder gewone theatervoorstelling, maar zit vol minder voor de hand liggende keuzes. We hadden het al over de politieverhaalstructuur en de filmische enscenering. Daarnaast is er de klankband van Johan de Smet, die niet alleen muzikaal ondersteunt, maar ook geregeld binnenbreekt in de voorstelling: intimistische kinderstemmen tijdens een tlash-back en filosofisch-poëtische gedachten uit het dagboek van Habiba Boukhatem, die als het ware over de voorstelling uitgestrooid worden. De anderstalige moeder is blond en spreekt Engels, wat het gezin onttrekt aan alle gangbare percepties van kansarmoede. Elk personage bestaat uit meerdere facetten en roept zowel

weerzin als respect op, wat uiteindelijk resulteert in mededogen.

Bentekik is geen leerstuk, maar een leesstuk, in de oorspronkelijke betekenis van 'lezen' als 'verzamelen'. Alleen worden hier geen aren, maar levenservaringen verzameld. De kracht en het respect waarmee ze getoond worden zijn de vrucht van een zorgzaam productieproces, waarin Eva Bal en haar ploeg hun werk geregeld getoetst hebben aan het oordeel van betrokkenen en buitenstaanders. Eric De Kuyper keek mee over de schouders bij het tot stand komen van de tekst. Habiba Boukhatem volgde geregeld de repetities en haar commentaar was van onschatbare waarde om de juiste toon te vinden. Na 2,5 maanden repetities werd een volledige week try-outs ingelast voor zeer diverse publieken, waaronder jongeren uit instellingen, studenten psychologie en medewerkers van de politie. Hun feedback zorgde voor een aantal bijsturingen tijdens de tweede repetitieperiode. Het resultaat is een rijpe, rijke voorstelling, een eresaluut van een ervaren theatermaakster aan een meisje met talent, en vice versa.

Marleen Baeten

Bentekik

REGIE: Eva Bal

MEDEWERKING TEKSTEN:

Habiba Boukhatem

ADVIES TEKSTEN: Eric De Kuyper

SPEL: Barbara De Jonghe,

Geert De Smet / Victor Peeters,

Stephanie Germonpré, Dennis Költgen,

Karen Vanparys

MUZIEK :Johan De Smet

DRAMATURGIE: Mieke Versyp