Misschien was het niet zeer verstandig van wege de directie, bedoeld stuk bij voorbaat aan te kondigen als een ultra-modern expressionistisch werk van een auteur, "die vooraan galoppeert in den staf van het internationaal expressionistisch theater, dat zijn universeele ijsbrekers bij Ciné gevonden heeft". Dit gaf namelijk aanleiding aan een criticus te schrijven : wij zijn gefopt geweest. Het was een "oude" Pirandello. Eergierigheid is inderdaad niet méér expressionistisch dan menig stuk van Shaw en zelfs van Ibsen. Ik meen, dat juist dit stuk gediend heeft om Pirandello te Parijs binnen te loodsen -- wat reeds een veelzeggende aanwijzing is over den aard ervan, Eergierigheid kende zes personages slechts middelmatig spiritueel is en voornaam, doch vergeleken bij de bekende zes personages slechts middelmatig aandoet. Het is knap, braaf en gewoon. Het hindert of ontzenuwt niemand. De meest aan de traditie verknochte schouwburgbezoeker kan er vrede tee hebben. De vertolking er van lokt niet eens dat woord uit, dat wij gewoon zijn, bij elke moderne creatie te vernemen : "Vreemd !" Het stuk boeit en is moeilijk. Ik neem : het verloop vergt al onze aandacht, maar die aandacht gaven wij gaarne. Het is zwaar. Laat u niet bedriegen door het lichtzinnig air van den dialoog. Den toeschouwer valt een lastige taak ten deel. Hij moet het stuk -- achter dit traliewerk van paradoxen en omgekeerde situaties -- uithalen. Dat wordt dan heelemaal iets anders dan gewone amusementskunst en is dan ook slechts aan enkelen voorbehouden. Men zal mij nooit doen gelooven, dat het groote publiek zooiets snapt. Veel minder dan Ibsen, ja. Alleen hij, die in deze vertooning een schitterende openbaring van moderne dramaturgie wenschte te krijgen, werd niet ten volle bevredigd. Wel hij, die in den schouwburg raffinement zoekt, paradoxen, geestigheid, voornaamheid, cerebraliteit.

Pirandello bouwde zijn werk op een bekend thema : de markies Fabio Colli, die bedrogen wordt door zijne echtgenoote, vindt troost en liefde in de armen van zijn mooie nicht, Giannina Renni. Na een tijd blijkt het dat laatstgenoemde moet moeder worden. Om een familieschandaal te vermijden, wordt iemand gezocht en gevonden, die bereid is Giannina te huwen en het kind als het zijne te erkennen. De persoon, die dit huwelijk aangaat, is Angelo Baldevino en in de uitwerking van deze persoonlijkheid legt Pirandello al zijn verbluffende handigheid. Door diens ingrijpen werkt hij het banale geval op tot een buitengewoon sterke levens-synthesis,

Pirandello kwelt gedurende drie lange bedrijven zijn publiek. Hij speelt. Hij geeft speldenprikjes. Hij vermoeit. Hij houdt geen oogenblik op interessant te zijn.

Het binnentreden van Baldevino wordt op dergelijke wijze voorbereid dat het "wachten op hem" werkelijk een obsessie is geworden. Zijn verschijnen daarop is een stortbad. Al dadelijk vergast hij ons op een philosophische uiteenzetting, die den markies op het tooneel en ons allemaal in de zaal gewoon verbluft. Hij heeft het geval, waartoe hij zijn persoon leenen wil, met alle zorg opgeteekend in zijn notitieboekje. Zeer duidelijk omlijnd is de door hem in deze familie te spelen rol. Wat hij hier doet -- hoezeer het ook op een banale ploerten-streek schijnt te gelijken -- geeft hem den onschatbaren wellust schande te voorkomen, schandaal te verhinderen en aan een kind een eerlijke geboorte te verzekeren. Tusschen hem en den markies wordt contract opgemaakt. Hij, de officieele echtgenoot, zal natuurlijk nooit de minste betrekking met Giannina hebben. Maar al dadelijk moet de markies voor de argumentatie van Baldevino het hoofd buigen. Deze laatste beweert namelijk, dat het volstrekt vereischt is, dat, zoo men zijn eerlijkheid niet wil in gevaar brengen, ook de markies eerlijk zij. Dus...

Een echte kwelduivel wordt Baldevino in dit milieu. Het ergste is, dat elkendeen moet bekennen, dat hij het rechte eind heeft. Het kind wordt geboren en moet gedoopt worden. Een gewoonte is het, dat in de rijke familiën de doop ten huize zelf wordt toegediend. Reeds is alles, achter Baldevino's rug om, voor deze plechtigheid, geschikt, tot onze eerlijke man dit verneemt en besluit, dat het kind in de kerk zal gedoopt worden, omdat daar de geschikte plaats er voor is, wat de pastoor, die nochthans wijst op het bestaan dier aristocratische gewoonte het doopsel bij rijke lieden aan huis te brengen, natuurlijk niet kan tegenspreken. Dit als één voorbeeld van het wonderlijk optreden van dezen man, die alleen voor den vorm een rol speelt en de verbintenis met zich zelf heeft aangegaan, nooit buiten die rol te treden, dat wil zeggen nooit "mensch" te worden. De toestand wordt echter meer en meer gespannen -- het gevaar dreigt, Giannina moet in die quaestie van de doopplechtigheid beslissen. Zoo wil het Baldevino. Zij neemt zijn voorstel aan tegen de andere familieleden in, omdat dat voorstel -- niemand spreekt dat tegen -- het eenige goede is. Zoo gaat hij telkens ik tegen alle in dit milieu en onder deze menschen bestaande gewoonten, maar niemand kan zich verzetten, omdat wat Baldevino wil ontegensprekelijk klaar, goed en eerlijk is. Nog wordt Baldevino's positie sterker door een poging van den markies, hem als dief te kunnen wegjagen (de markies wil namelijk, kost wat kost, de gunst van Giannina terug winnen). Baldevino ontmaskert den markies, wordt nu echter gewaar, dat, zoo de markies op deze wijze definitief gebroken wordt, hij voor Giannina iets meer worden zal dan wat bij de omschrijving van zijn rol voorzien is. Zijn eerlijkheid verzet zich daartegen. Hij wil zijn verbintenis naleven tot het uiterste. Een oplossing : hij moet in dit geval de oneerlijke rol spelen. Hij moet het geld stelen (slechts in schijn) en weggejaagd worden, wil hij in zich den mensch niet doen wakker worden. Giannina heeft echter onderwijl dezen eerlijken man liefgekregen. En hieraan weerstaat hij niet. Als hij haar zegt, dat hij weggaat, verklaart zij, dat zij hem volgen zal. Dat is, denkt hij, alleen nog maar plichtsgevoel. En dan bekent hij haar, dat hij hier schandelijk moet weggaan -- als dief. Maar ook dan zal zij hem volgen. Hij schreit. Hij wordt een klein kind. Hij weet nu, dat zij hem liefheeft. Maar die liefde geeft hem nu ook kracht en fierheid en aan haar arm trekt hij de zaal binnen, waar de beheerraad vergaderd is der vennootschap, die hij zoogezegd bestolen heeft, en "weet nu, hoe hij die menschen moet aanspreken".

Zoo zien wij dit zeer abstracte en zeer cerebrale spel eindigen in een emouvante bijna-romantische slotscène. Dat is natuurlijk bedoeld. In het vormfiguur, dat slechts "rol"was, begrip van consequente eerlijkheid, is de mensch ontwaakt. Mensch wil hier zeggen : gevoel, liefde. Baldevino staat op een ander plan. Zijn contract met den markies is gebroken door haar. Het vorm-huwelijk wordt een echt huwelijk. Nu moet hij er ook niet voor terug deinzen, den anderen hun oneerlijkheid in 't gezicht te slingeren. Hij heeft gewonnen.

De vertooning, verzorgd door Arie van den Heuvel, gaf veel goeds te zien. In de eerste plaats kregen wij een gordijnen-décor, dat zeer stemmig was en, hoewel bij dit stuk niet een vereischte, ons in elk geval het genot spaarde van een dier talrijke smaaklooze salon-décors, die in den Vlaamschen Schouwburg gewoonlijk zijn tentoon gesteld. Een hel geel, zwart omboord kader omsluit het proscenium. In I en II waren de gordijnen licht bruin. In III was de kleur violet-purper, waarbij een goedgeslaagde verlichting (het licht werd scherper naar gelang Giannina haar liefde bekende) en sobere meubileering samenwerkten tot het scheppen van een zeer geraffineerde, bij het stuk behoorende stemming.