Dit stuk is wat ik noemen zou een diepe hulde aan Z. M. de Lach. Nu de zon onze huid bruinblakert, nu de koffiehuisterrassen weer zijn te voorschijn gekomen en er in de lindenleien een stroohoedenwals loshuppelt, is er wel een tijdje vrij voor kortswijl en werpen wij alle zwaarwichtig gedisserteer over tooneel overboord om ons te laten overrompelen door jolijt. En dit jolijt wordt ons deze week met volle maat geboden. Schaterlach met knaleffekten. J. Van der Poll schreef een blijspel in den overtreffenden trap, d.w.z. een boerte, die te grof op den draad zit dan dat wij ze een groteske zouden noemen.

Wij worden binnengeleid in een bourgeois-midden, waarvan de hebbelijkheden alle zijn opgeschroefd. Mama heerscht er als een despoot en zet een demper op alle levenslust, op alle uitbundigheid. Zij is de strenge stoomwals waaronder alle vroolijkheid wordt vermalen, en de levensregelen, die zij voorschrijft zijn die der ijzeren tucht en azijnerige ingetogenheid. De echtgenoot staat er bestendig achter den bezem, maar het neemt weldra een wending als in « De Baas in Huis ». Hij verovert weer zijn meesterschap en herneemt het heft in handen. Het kroost moet iedere opwelling in zich smoren, en de wereld tegentreden met een uitgestreken gelaat. Iedere glimlach is een inbreuk op de huishoudelijke discipline en wordt met ongemeene strengheid beteugeld. « De Doofpot » is het vangbekken waarin al wat oprecht en rechtdoor is wordt omklemd en af gesnoerd.

Zoo'n zwartkijkerij kan natuurlijk niet voor eeuwig aanduren en er komt een « Deus ex-machina », niet Tante Jutta uit Calcutta, maar Oom Jaap uit Indië. Hij neemt zijn intrek en heeft met een massa duiten ook een onverwoestbaren en aanstekelijken lach meegebracht. Uit zijn handpalm regent het geschenken en hij ontwapent allen behalve Mama, die oninneembaar blijft als de forteres van het kleinburgerlijk en bekrompen fatsoen.

Nu is het gezin heelemaal ontredderd. Cornelia ziet haar man van den rechten levensweg afzwenken. De kinderen rebelleeren tegen moeder en huwen naar hun zin. De zoon ontpopt zich als een bohemer en maakt zelfs een tooneelspeelster tot zijn gade. Mama schuimbekt van razernij, maar voor de voldongen feiten moet zij willens nillens het hoofd buigen. Ergo werpt zij het met haar kinderen weer op een akkoordje, maar manlief laat zich zoo makkelijk niet vermurven en hij sluit weer een bestand onder beding, dathij weer de teugels van zijn huishouden in handen nemen zal.

Wij hebben altijd schrik als een Noordnederlander ons op een blijspel vergast. De plechtigheid en de voornaamheid zijn in die mate bij onze taalbroeders tot nationale deugden uitgegroeid, dat wij er de geestigheid slechts zelden en dan meestal nog als een flauwe uitwas aantreffen.

J. Van der Poll heeft deze opvatting willen logenstraffen. En hij heeft zich onmiddellijk naar het enorme vergaloppeerd, d.w.z. hij werkt met scherpe belichting en is in al zijn voorstellingen superlatief. Er komen weinig verrassingen. Het gegeven wordt egaal afgewikkeld, dat wil zeggen met een ononderbroken snoer van uittermate pittige dialogen.

De hekelstijl blijft mild, plaagziek en nooit bijtend, maar wordt toch zoo handig aangewend, dat de lach nooit van de lucht is, al blijft het ding per slot vrij goedkoop en zoowat een meesterstuk van die naïeve verblijding, waarvan wij een zeer geslaagden tegenhanger hebben gevonden in « 'n Zomerzotheid ».

Het tweetal Jozef-Cornelia, hij de bangerik en zij de stormachtige heerscheres, vormt het kernpunt van heel het gebeuren. Tusschen die twee wordt dan ook in ultimo het duel uitgestreden, wie in het gezin de plak zal zwaaien.

Wat ons in het stuk van J. Van der Poll nog het meest beviel, was minder het verloop van de handeling en de min of meer oorspronkelijk « gijntjes » waarmee de auteur zijn stuk opvroolijkt, dan wel de milieutekening. De Zondagnamiddagstemming in I b.v., was in al haar gemelijke lusteloosheid met ware meesterhand gekonterfeit. Er was verder de gemoedelijke om niet te zeggen verteederende figuur van Tante Chrisje, aan wier portretteering de toets van Heyermans wel herkenbaar was, maar die dan in dit blijspel een werkelijk tragisch intermezzo bracht, hoe stil en lotsonderworpen deze verschijning ook was.

Door deze figuur heen kregen wij uitzicht op het pauperisme en zijn nasleep van sociale kwalen, en des te sympathieker werd ons de planter uit Indië, die zonder boe noch ba zijn duiten aftelt voor een teringlijder, dien hij nooit gezien heeft. Wij moeten ook de tooneelschikking van J. Diels roemen, die er onmiskenbaar suksesvol heeft toe bijgedragen, de milieuschildering en de achterbuurtatmosfeer naar de opvatting van J. Van der Poll een heusch treffend reliëf bij te zetten.

De pantoffelheld van den heer Benoy («De Baas in Huis ») krijgt hier in de onvergetelijke verschijning van R. Angenot een tweelingbroeder. Zijn snullige aksenten bij de aanvang, zijn koddige mannelijke welbewustheid als hij de macht weer herovert, dat alles was prima karikatuurtrant.

Spijtig dat we hier en daar een Peetje Monneklank moesten opvangen.

Ditmaal was de chargetoon bij Mevr. G Loosveldt gelukkig aangewend. Zij maakte van haar Cornelia een eenig vermakelijke prent. De stem echter is te kultiveeren, sloeg soms vaak over tot minder genietbaar gekrijsch.

De heer Van Thillo (Jaap) is van zijn anders zoo beheerschte soberheid afgeweken, liet zich al te zeer wegvlotten op overdreven intonatie en gebaar, zoodat wij moeilijk aan levensechtheid van zijn verschijning konden gelooven.

Wij kregen een poezelige Frau Kranz naar wensch Brabantsch weelderig, van J. de Coen en E. Koch, teekende zeer natuurgetrouw haar Tante Christje. Er was een veulendartel, jeugdig veelspan met de dames Wassermann, E. Van Camp, Lode Janssen en W. Cauwenberg.

Wij kunnen slechts betreuren, dat de heer Benoy dit stuk tijdens het seizoen niet op zijn speelplan heeft genomen, want nu de zon voor den schouwburg nochtans een geduchte konkurrent blijkt, is de bijval gewoon stormachtig.

Victor J. Brunclair.