Kort geleden, werd voor een uitgelezen publiek in de "Patria" te Brussel een tooneelstuk opgevoerd door de "St-Michielsgezellen", dat een groot succes heeft mogen boeken: "Le Paladin du Christ" van P. Dr. Bertrand, O.M. Cap, uit het Vlaamsch overgezet door den bekenden heer E. Schwartze, hoofdredacteur van het tooneeltijdschrift "La Source" (Le Paladin du Christ. François d'Assise, Missieprocuur, Huidevetterstraat 126, Burssel, 5fr.). We mogen terecht verklaren dat het werk van den begaafden schrijver P. Bertrand - reeds bekend door zijn degelijke boeken : "La Franc-Maçonnerie Belge" en "Wat Duitschland met Vlaanderen voorhad" - een aanwinst is voor ons katholiek Vlaamsch tooneel. Over enkele maanden verschijnt de origineele Vlaamsche tekst.

In een voorspel bespreken drie engelen de hemelsche zending die ze te volvoeren hebben in Ubrië's dal: Franciscus wakker te schudden uit de roes zijner lichtzinnigheid. In het eerste tafereel begeestert Franciscus zijne makkers voor het ideaal der landsvrijheid en volksbescherming. Mooie woorden, die enkel aanzetten nog een glas meer te ledigen, en joelend verlaten de jongelingen de vergaderplaats. Franciscus blijft achter, terwijl hij beurtelings de stem hoort der bekoring en de stem der genade. De makkers bemerken de afwezigheid van hunnen leider en keeren op hun stappen terug. Ze vinden een "andere" Franciscus weer.

Het tweede tafereel is een stap nader bij God. Doch geen gemakkelijk stap! De eeuwige tweestrijd tusschen vleesch en geest volvoert zich in de ziel van Franciscus. Een bedelaar komt in de winkel van Bernardone. Franciscus echter kent "het oude lied" der "ridders van het bedelaarsberoep!" en wrevelig - zijn ziel blijft nog steeds gefolterd - stuurt hij den stumper door. De genade roept Franciscus tot inkeer en hij schenkt den arme een beurs geld. Om deze zaak door zijne vrienden gelaakt, verdedigt hij bij hen het recht der armen. De jongelingen beschouwen den nieuw bekeerden als een "verrader".

Het derde tafereel beeldt een derde overwinning uit. Over de gemartelde ziel van Franciscus heeft de vredezon nog niet geschenen. Is hij waarlijk een verrader, hij die droomde van recht? Een melaatsche komt onverhoeds hem tegemoet. De kieschkeurige jongeling walgt: met een hand voor zijn gezicht werpt hij den ellendeling een almoes toe. Een schok door loopt Franciscus gemoed: waarlijk hij is laf. Berouwvol kust hij de zieke op het gelaat. De vredezon daagt in Franciscus ziel!

Het vierde tafereel noemt Georges Goyau een heel bizonder aangrijpende episode. En terecht! Het is een meesterlijk uitgebeelde strijd eenerzijds tusschen de gekwetste trots van een wereldsch mensch: Bernardone, en de gekwelde liefde van een voorbeeldige moeder: Pica, en anderzijds de strijd tusschen het recht van de moeder en het recht van God op de ziel van Franciscus.

Met het vijfde tafereel bereikt Franciscus, voor het bisschopppelijk gerecht gedaagd, de hoogvlakte die zich uitstrekt boven het wereldsch gedoe. Onder den mantel van Assisi's bisschop wordt hij het kind van den Vader. "Ga" zegt de prelaat, innig aangedaan door de totale overgave van de heilige aan God. "Ga, ridder van de armoe!" Ga waar God u roept, Paladijn van Christus en Paladijn van Kerk en kruis!" Volgt dan nog een naspel: de ordestichter Franciscus sterft door zijn geestelijke zonen omringd en preekt voor de laatste maal de universele liefde.

Mgr. Schyrgens aarzelde niet het werk te noemen: "un Petit chef-d'oeuvre d'art franciscain". En niemand zegge, dat het reeds krioelt van werken en tooneelstukken over Franciscus, daar de laatste jaren de meest begaafde schrijvers breedvoerig over dezen heilige hebben gehandeld "zoodat er niets meer kan bijgevoegd!". Ja, toch wel! Want het leven van dezen "tweeden Christus" zooals men hem heeft genoemd, schijnt onuitputtelijk, vooral voor den modernen mensch, die in bewondering blijft voor den man "die met zijn vreugdevolle Godsgedachte als met een triomfvlag door de wereld trok" (P. Wildiers). Hier mag men op steunen, daar P. Bertrand onrechtstreeks vele en diepe lessen geeft aan den mensch onzer ontredderde eeuw, met zijn onverzadigbaren zucht naar geld en roem. Christus' paladijn zal in menige ziel dieper inslaan dan de beste sermoenen. Er blijft een wensch uit te drukken, dat P. Dr. Bertrand zijn zoo naar vorenspringende talenten niet zou laten rusten, maar ze honderd voor honderd zou doen opbrengen tot het heil der Katholieke Vlaamsche gemeenschap.