Wie zich haar het patroon van Tolstoi's en Gorki's verhalen Rusland als een droomstil land voorgesteld had, die kwam gisteravond van een kwade reis tehuis. Flinke zenuwen moet ge hebben om zoo vijf bedrijven in een luide roes te leven zonder een verpozing en die is dan nog wel een katastroof. Behalve de asiatische luidruchtigheid van dit stuk is er niet veel hinderlijks in. Het ontstond in de volle machtsperiode der autoritaire tzaars, in de eerste helft der XIXe eeuw. De draad waarop het gesponnen werd, is al te dun: het eeuwige motief van de vergissing. Men neemt in een provinciestadje een kaal heertje uit Petersburg voor een inspecteur des Rijks. Men bewijst hem eer en hulde. Hij leent welgevallig geld aan iederen ambtenaar, maakt het hof aan de burgemeesterdochter, verlooft zich en verdwijnt. Na zijn vertrek wordt plots de komst van den echten revisor aangemeld tot algemeene onsteltenis.

Gogolj schildert ons vooral de administratieve wantoestanden in een stadje ver van het centrum waar een burgemester tyrannisch optreden kan. Hij plundert kooplui en boeren. De rechter is niets dan een jager, de gasthuisdirecteur vervult zijn plicht niet, het onderwijs loopt in 't honderd, de postmeester breekt bij opdracht de brieven open. Kortom er is geen mensch, die niet meedoet aan het feest. De kooplui, zelfs die nog met XVe eeuwsche minachting behandeld worden, doen mee met hen die ze van afzetterij aanklagen. Een mooi boeltje. Wie niet bedriegt omdat hij te jong of te onmachtig is, wordt bedrogen lijk Marja Anionovna. Plichtverzuim en lichtzinnigheid: dat zijn de leitmotiven van dit provincieleventje. Naast de idealisatie van dit kleinsteedsche leven, dat in "Mijnheer Pirroen" zijn elegisch uitdrukking vond, krijgen we hier "l'envers de la médaille" in ietwat te zwarte kleuren. Het is wel een maatschappij, heel verschillend van de onze in organisatie, doch de grondtoon is ons gemeen. Een pleidooi tegen de omkooperij en het machtmisbruik, welke de revolutie en het socialisme moesten voeden in het verre land, dat gedurig is geweest in de Middeneeuwen en de Moderne tijden: de zware borstweer der Westersche beschaving! Zoo gezien is het hoogst een eigenaardig, maar een éénzijdig cultuur-historisch dokument.

De enscèneering leek ons goed enkel de hotelkamer in III kon niet voor een "mooie" kamer doorgaan. De heer Bertryn heeft een zwaar stuk gepresteerd met knappe kunst evenals Mevr. Bertryn in Anna. Een uitmuntend type was de rechter van H. Van den Bosch. De heeren Angenot en Gorlé als Chlopof en Artemy waren sober en gul. Van Thillo als postdirecteur Schpekien mocht wat minder zangerig. Een eereprijs voor Van de Putte in Dobischiensky en Jef Verlinden als Bobtschiensky. Enkel vonden we hun spel wat te erg karikatural. Heer Cammans als Chlestakof had voortreffelijke oogenblikken vooral in IV. Mej. Van Camp als Maya deed plezierig ingénue-achtig. De overigen, behalve Van Pelt als Osiep, munten niet uit door zeer bijzonder spel. Er werd gespeeld met een verduiveld entrain en er was dan ook een verdiend succes.

P.