Archief Etcetera

Personages

Louis XIV (1638-1715) : een vorstelijk lichaam

Duc-Hertog De Saint-Simon (1675-1755) :

een intelligent memorialist

Blanche: een vrouwelijke projectiefiguur

(Alles donker. Iemand fluit als een vogel. Een spot zoekt de scène af en houdt halt bij het gezicht van een fluitende Louis XIV en zwaait dan verder door naar een hoge lessenaar (staanpupiter voor klerken) met een witgipsen vogel erop. Op de grond staat een schrijfmachine. Revolverschot doet vogel-in-spot uit elkaar spatten. Sein om totale belichting (zeer hel, wit licht) aan te schakelen. De bühne die uit 3 witte papieren wanden bestaat, toont een lustig erop los schietende koning (draagt een veredelde versie van een patiëntenoutfit, een witte pyama-smoking a.h.w.); de hertog Duc de Saint-Simon die in witte schildersoverall op de middenwand met een spuitbus LOUIS 14 (1638-1715) schrijft en als derde personage, Blanche in verpleegsterlook die helemaal vooraan alsluitende vogel poseert nu het gipsen mdel er al heeft moeten aan geloven. Klassieke vogelhouding : armen zijdelings gespreid, één been achterwaarts gestrekt (cfr. balanceert op de evenwichtsbalk). Louis XIV die met zijn eerste schot de gipsen vogel had stuk geschoten, vuurt enkele malen op Blanche die ten teken van getroffen-zijn pluimpjes uit haar handen naar beneden laat dwarrelen. Fluit ondertussen verder, maar verstomt en zwijgt tenslotte. Louis XIV begint dan opnieuw zelf te fluiten, staat recht en schiet lukraak verder: naar het publiek, naar de hertog naar zijn naam op de papieren wand...

Hertog (zijn graffiti-opdracht volbracht, gaat aan zijn hoge lessenaar staan, zet zijn schermpet op, doet de typische klerkmanchetten aan en veegt de vogelscherven van zijn pupiter) Een

jaar voor zijn dood - hij was toen... (naar Louis XIV die zwijgzaam op een chaise percée zit) Blanche (zit op een campingtafel zwaait met de benen) 74. Hertog Neenee, 75. Louis XIV 76.

Hertog Precies, 76 jaar. Een jaar voor zijn dood dus, schoot hij nog 32 fazanten met 34 schoten...

Blanche (terzijde) 66.

Hertog ... een niet geringe prestatie met de primitieve geweren uit die tijd, majesteit ! (Hertog en Blanche klappen gereserveerd in de handen, terwijl ze een buiging in de richting van L. maken. L. steekt de revolver in de hoogte en kust de loop; stopt hem weg in zijn chaise per-

Louis XIV (zonder acht op hen te slaan) Ik heb 54 jaar geregeerd. Toen Mazarin in 1661 stierf, was ik 23. Toen ikzelf kwam te sterven, was ik er 76. Blanche 78 majesteit. Hertog Neenee, 77.

Louis XIV Precies 77. (heeft zich ondertussen aan één van de zijwanden geposteerd, waarop hij optellend XXIII+LXXVII spuit) Sommigen beweerden dat Mazarin mijn vader zou geweest zijn. Quatsch natuurlijk ! Zie ik er misschien als een kardinaal uit ? Hertog (leest voor uit de papieren die overal kriskras verspreid liggen) Toen Louis XIV (quatorze voor het hele stuk) na de dood van zijn vader als vijfjarige in 1643 de troon besteeg, was hij een gezette, bolwangige kleuter met een enigszins slaperig uiterlijk. Blanche (die bij de lessenaar is komen staan en in de papieren van Hertog aan het snuffelen is) Toen hij (wijst naar L.) anderhalf jaar oud was, had Louis XIV hetzelfde gezicht als Quecn Victoria toen zij oud was. (Kijkt H. aan en imiteert anderhalfjarige L., terwijl H. als antwoord met het bolwangig gezicht riposteert. Ondertussen is ookL. in Hs papierhoop aan het rommelen en neemt er een willekeurig blad uit.) Louis XIV (schraapt keel en leest dan voor) Het is een bekend feit dat hij door zijn wenkbrauwen te fronsen, velen heeft doen sidderen. ..(trekt verwonderd de wenkbrauwen op) Het is een bekend feit dat hij door zijn wenkbrauwen te fronsen (fronst zijn wenkbrauwen) , velen heeft doen sidderen, (beproeft het frons -effect op B. en II. die echter helemaal niet geïntimideerd simpelweg terugfronsen. Terwijl L. nogmaals zijn wenkbrauwen fronst, maar zonder veel overtuiging) Maak er weer geen karikatuur van, hertog. Het is bon ton geworden om koningen als groteske sukkelaars voor te stellen, (tot B.) Les extrêmes se touchent. Ofwel melancholie die door alles en iedereen verlaten zichzelf het graf ingrübelt - minder

koud dan de kilte van de koninklijke eenzaamheid - ofwel verwaande idioten, die, dom als ze zijn, zich voor de knapste kop van het koninkrijk houden, of die, lelijk als ze zijn, zich dagelijks Adonis gelijk spiegelen. Hertog (knipoogt naar B.) Zijne Majesteit overtreft zichzelf in de trefzekerheid zijner woordkeuze. 'De troostende kilte van het graf die minder koud is dan de ijle lucht van de koninklijke eenzaamheid...' Blanche (speelt het spel mee, instemmend) 'Adonis gelijk'

Hertog Neen, ridiculiseren is al te voor de hand liggend. Indien Zijne Majesteit mijn mémoires zou hebben gelezen... Blanche. Edoch, Zijne Majesteit leest niet, maar paradeert maar wat als een gesticulerende machine. Toegegeven : meer dan goed geolied. Het poseren als natuur. Louis XIV (nadenkend) Voor zover poseren natuurlijk kan zijn. (H. leest voor, B. voert de pantomime op, L. kijkt toe) Hertog Hij nam altijd zijn hoed af voor de vrouwen, zelfs voor een eenvoudig dienstmeisje, al bracht hij hem verder omhoog naarmate de rang hoger was. Blanche (acteert ondertussen het gezegde) Een kuisvrouw (licht haar verpleegsterkapje-hoed nauwelijks op) 'Madame', een ex-kuisvrouw, echtgenote en bijna weduwe van een notaris. (kapje hoger) 'Madaame', een vrouw in een Jaguar, (zwierige révérence) 'Madaaame', de 20- jarige Maria Mancini, die op bevel van haar nonkel, de zojuist vernoemde, Mazarin Frankrijk moest verlaten omdat... Louis XIV (terwijl hij zijn arm uitstrekt als afscheidgroet die tegelijkertijd de afscheidnemende wil beletten om te vertrekken) Maria. Blanche (luider, terwijl ze haar kapje weggooit) Maria! Maria !! (nu niet meer in de rol van L. maar als Maria Mancini) Op het moment waarop de koets zich in beweging zette, rukte ze hem zijn manchette af (rukt manchet-te van II. af) terwijl ze nog uitriep : 'Ik ben verloren!'

Louis XIV (dromerig) Maria, Maria. Hertog (hij heeft zich weer aan de achterwand geposteerd en sprayt met zijn bus over het LOUIS 14 MARIA MANCINI, reciteert ondertussen neutraal-objectief ietwat verveeld) Om staatsredenen was een huwelijk tussen de 20-iarige Maria Mancini en Louis XIV onmogelijk. Via zijn huwelijk in 1660 met de dochter van de Spaanse koning, Maria Theresia, hoopte Mazarin Spanje aan Frankrijk te koppelen. Wat toen mislukte maar slechts twee generaties werd uitgesteld, want de kleinzoon van Louis XIV, Philips van Anjou, zou in 1700... Blanche (die hem onderbreekt) Ik was nog niet klaar.

Louis XIV Inderdaad hertog, zij was nog niet Waar.

Hertog (probeert zich te herinneren) Niet klaar, niet klaar... (bladert ondertussen in zijn paperassen; alsof hij het gezochte gevonden heeft.) Bij de sectie bleek dat Louis XIV een kolossale maag had en dat zijn darmen tweemaal zolang als normaal waren. Louis XIV (die de taak van II dan maar overneemt; acteert zichzelf met B. als tegenspeelster) Voor het begroeten van de mannen had hij -ik dus- een kunstig systeem ontwikkeld. Voor hertogen nam hij zijn hoed af, al was het maar een klein eindje (L. met Bs kapje tot B.) 'Duc'; voor anderen lichtte hij hem even op (maakt corresponderend gebaar naar het publiek toe) of hij tikte met de hand aan de rand. (Tot H. die nog steeds in zijn papieren aan het zoeken is. Deze -hertog zijnde- is verontwaardigd. Doet hem het juiste hoedgebaar voor - afnemen! - maar L. doet ongestoord verder) Als hij in zijn koets zat en een priester met het laatste oliesel zag (B. priester), stapte hij, weer of geen weer, uit en knielde neer. Hertog (neemt de draad terug op, heeft juiste tekst naar L.) werd hij zo kwaad dat hij tot lichamelijk geweld overging. Dat was met Louvois (L. die zich niet meer kan herinneren: Louvois 1) , met Lauzun (L.: Ah ja, Lauzun, uw schoonbroer, hertog, uw zwager, nietwaar ? K wordt hier blijkbaar liever niet aan herinnerd en mompelt iets van jaja) , met Lauzun toen hij om niet in de verleiding te komen een heer (L. beamend: Een heer l) te slaan, zijn stok in tweeën brak (L. tot B. Lauzun! Breekt stok) en de keer dat hij een knecht (B. -Knecht) sloeg, die een koekje van tafel had gestolen net nadat hij erg geschrokken was van een staaltje van lafheid van zijn zoon, de hertog van Maine. (Slaat op B. terwijl hij Smerige lafaard, lafaard ! roept. Wanneer hij een eerste stok gebroken heeft, reikt B. hem een tweede stok aan die hij eveneens verbrijzelt. Escalatie-effect, slaat in het wilde weg) Deze vorst met zijn gelijkmatige humeur en volmaakte zelfbeheersing... (L. blijft verder woeden)

Hertog (vermanend herhalend) Deze vorst met zijn gelijkmatig humeur en zijn volmaakte zelfbeheersing... (H. en B. grijpen zelf in en slepen een stokzwaaiende L. naar zijn chaise percée) Deze vorst met zijn gelijkmatig humeur en zijn volmaakte zelfbeheersing liet zich bij deze ene gelegenheid gaan. (Lichten uit. Spot uit beginscène fixeert nog even een nahijgende L. en flitst dan ook uit)

II

(Alles donker. De hertog ontsteekt op zijn lessenaareen vuurwerkstokje (sterretjes!). Wanneer het stokje bijna opgebrand is, pleine lumière.)

Hertog (naar het stokje wijzend) Feu d'artifice. Oppervlakkigheid.

Blanche (instemmend) Zijne Majesteit was een gesticulerende machine. Louis XIV (geërgerd) Je sais, Je sais! Hertog En toch. Er is ook zoiets als oppervlakkigheid omdat men diepzinnig is. (Maakt een peinzend gebaar, vingers aan kin bv.) Een gereflecteerde vorm van oppervlakkigheid die toch niets strategisch, geënsceneerds heeft. Uw neef b.v., majesteit. Louis XIV (geërgerd) N'en parions pas! Hertog Uw neef bv., die u als regent zou opvolgen.

Louis XIV Ik weet het, hij was een intellectueel, een aristocraat pur sang, ik daarentegen... Hertog ( (leest voor) L'esprit du Roi était au-dessous du médiocre. Louis XIV Een onsterfelijke formulering voorwaar. Even beklijvend als die van zonnekoning. Nog minder dan middelmatig. Had ik het toen geweten, hertog. Hertog L'esprit du roi était au-dessous du médiocre, mais trés capable de se former. Louis XIV Een doekje voor het bloeden, een troostend schouderklopje voor domme leerlingen. Bon, wat is er van mijn neef, de Duc d'Orléans ?

Hertog Dat die niet zomaar oppervlakkig was. Louis XIV Niet zomaar, dat is waar. Hij maakte er een diepzinnig boeltje van. (Gaat naar het publiek toe, probeert het als jury op zijn hand te krijgen)

Op dezelfde dag ging mijn neef naar Parijs om 2 jonge mooie moeders te bezoeken die op hetzelfde moment bevielen, van een zoon -zijn zoon - en een dochter - zijn dochter. Spijtig dat het wettig kind een dochter was. Kortom : een kunstige coïncidentie. Hertog Als u ook die toer opgaat, Majesteit! (Zoekt even in zijn papieren. Ook tot het publiek-jury) In 1673 trok de koning naar het front met Madame de Montespan, die zwanger was, Louise de la Vallière, toen nog maîtresse en titre en niet te vergeten de koningin; zij hobbelden allemaal in hetzelfde rijtuig achter het leger aan, zodat de boeren destijds zeiden dat zij 3 koninginnen hadden gezien. Drie majesteit, en geen twee. Blanche Neen, vier. Niet te vergeten, sa solidité, Madame de Maintenon die Vallière en Montespan als maîtresse nog zou opvolgen en toen al meereisde als gouvernante van die laf... Louis XIV Maar niet in dezelfde koets. Zover is het gekomen dat ik me moet verrechtvaardigen. Biografen hebben het makkelijk. Bij de gratie van interessante mensen worden zij onsterfelijk terwijl de figuren waar het toch allemaal om draaide in het beste geval onsterfelijk belachelijk gemaakt worden. (Tot H. met dédain) In zekere zin een schadeloosstelling voor het leven dat zij niet geleefd hebben maar alleen geregistreerd.

Hertog (hoofdschuddend, vinger naar beneden) Au-dessous du médiocre!

Louis XIV Ik had het kunnen weten toen je vader je aan mij presenteerde en me vroeg je op te nemen in mijn keurkorps, de musketiers. Een zestienjarige bloodaard, smal gezichtje, dunne lippen en een meer dan kwaadaardige blik, au-dessus du malin. Maar aan een loyale grijsaard van 84 op de drempel van de dood die mijn vader met zoveel toewijding had gediend - al was hij maar een paardeknecht... Hertog Hoe aandoenlijk majesteit ! Een kwaadaardige blik, een loyale grijsaard en u die de gunst verleent om... Daarmee bewijst zijne majesteit hoe primitief hij wel is. Het voeden van rancunes b.v. Hoe normaal-doordeweeks. En dat voor een koning. Neen, zo was uw neef niet. Geen gepsychologiseer, geen gerumineer. Never complain, never explain was zijn devies (Spreekt verder terwijl hij NEVER COMPLAIN NEVER EXPLAIN op een wand spuit) Al dat gesabbel over zichzelf. Die eindeloze zelfverdedigingen, en dan nog met zo weinig flair : zelfinterpretaties zoals er dertien in een dozijn gaan. Blanche (tot H.) De mensen vervelen zich met papieren conversaties. Er moet iets spectaculairs gebeuren. Hertog (sceptisch) Spectaculairs ? Louis XIV In welk jaar zijn we ? Hertog In welk jaar zijn we, Blanche ? Blanche Iets spectaculairs... (Denkt na) In 1686 : het jaar van de fistel. Louis XIV (protesterend) Nu al ! Mais enfin, waarom niet 1685, het jaar van de annulering van het edict van Nantes, historisch zo discutabel en nog steeds actueel. De intolerantie tegen andersdenkenden, hertog i Hertog Draai u maar om, majesteit. Geen papieren conversaties. Er moet iets gebeuren met de gesticulerende machine. (Onder tegenstribbelen wordt L. door H. en B. op de tafel geduwd en omgedraaid, op zijn buik, gezicht naar het publiek toe.) Trouwens niets zo actueel als de anus, Majesteit, in dit land van speen en aambeien. Dat zal ze zeker wel interesseren, nietwaar Blanche ? Blanche Zeker, als je het hen zo botweg in de maag splitst (berispend) Ook dat is bon ton geworden, hertog, die krasse uitspraken. Zo neutraliseer je jezelf met je zogezegde provocaties.

Louis XIV Precies Blanche. (II. ploft hem een mes tussen de benen) Au, je doet me pijn. Hertog Pijn veredelt, majesteit. Blanche Zoals goede wijn. Hoe langer hij ligt, hoe beter hij wordt. (Ploft op haar beurt een tweede mes tussen zijn benen. L. reageert nauwelijks. B. en H. hebben zich nu gebukt zodat hun gezichten op één lijn komen te staan met dat van L.) De dag voor de operatie was hij heel opgewekt. (L. fluit een willekeurig deuntje; mes nr. 3)

Hertog En ging hij zoals gebruikelijk te paard een ritje maken. (L. klakklakt met de tong; mes nr.4)

Blanche Weken geleden hadden de dokters al geëxperimenteerd met soortgelijke gevallen, patiënten uit het Hôtel-Dieu. Sukkelaars die al tevreden waren met een dak boven hun hoofd.

Louis XTV Sukkelaars quoi. (Mes nr. 5) Hertog Bij de proefoperaties vielen er een paar slachtoffers. Hun tijken werden 's nachts

heimelijk begraven.

Louis XIV Kardinaal Richelieu was ten gevolge van een verkeerde anale therapie overleden. (Mes nr. 6)

Blanche en Hertog De dokters maakten acht maal gebruik van een schaar en tweemaal van een lancet. (II. Zeven Acht) Louis XIV Maar ik gaf geen kik, lag doodstil. Hertog en Blanche (grinnikend) Doodstil. Louis XIV En zelfs mijn ademhaling bleef

rustig (demonstratie daarvan). Ondertussen

ploffen B. en H ietwat kunstiger als finishing touch 2 anderssoortige messen bij de rest; L. schreeuwt het nu uit: Maria !, trekt overblijvende manchette van Hs arm en wordt op heizelfde moment naar beneden geschoven. H en B. houden de tafel schuin. Tafel wordt omgedraaid en L. wordt tussen de vier poten gewurmd annex kussen als soelaas. Vier tafelpoten fungeren als zetelframe van deze zgn. troon)

Blanche Nog diezelfde avond hield hij een raadzitting, waar hij echter zoveel pijn had dat het zweet op zijn voorhoofd stond. Louis XIV (Terwijl H. een spons boven zijn hoofd uitperst) Mijne Heren, pijn veredelt. Blanche De volgende dag ontving hij enkele gezanten, omdat hij duidelijk wilde laten blijken dat hij niet op sterven lag, maar ook toen was duidelijk aan zijn gezicht te zien dat hij ontzettende pijn leed.

Louis XIV (H. heeft hem ondertussen een bordje met daarop ONTZETTENDE PIJN. om de hals gehangen) Mijne Heren, pijn veredelt.

Blanche In de loop van die dag -de negentiende november 1686- scheen hij plotseling op te knappen, hij neuriede zelfs en kreeg een jicht-aanval, hetgeen men als een gunstig voorteken beschouwde. (L. hangt ondertussen neuriënd het bordje PIJN VEREDELT « ommezijde van het ONTZETTENDE PIJN bordje aan een wand)

Hertog (zakelijk reciterend aan zijn lessenaar, heeft sigaret opgestoken) Zijne Majesteit was echter nog lang niet in orde en op 6 december achtte de eerste chirurg het noodzakelijk de wond opnieuw open te maken omdat hij bang was dat deze niet mooi zou helen. Omdat de chirurg de zaak twee dagen later nog niet vertrouwde, herhaalde hij de ingreep en op 10 december ging hij over tot een ernstige operatie, waarbij de koning zes uur zoveel pijn leed, dat het volgens madame de Maintenon was of hij geradbraakt werd. Hij leed nog ruim een week veel pijn, doch herstelde daarna helemaal.

Louis XIV (die zijn keel al enkele maal had geschraapt, krijgt eindelijk permissie om te spreken) Wordt het niet tijd om nog eens een papieren conversatie in te lassen. Maar dan een spectaculaire papieren conversatie, wel te verstaan.

Blanche Nog even zeggen dat anale operatics toen in de mode kwamen en de barbiers-chirurgen overstelpt werden met patiënten die helemaal niet hoefden geopereerd te worden. Men sprak dan ook over 1686 als het jaar van de fistel. (Spuit boven Ls. bordje van zoëven 1686 HET JAAR VAN DE FISTEL) Louis XIV (gaat op de grond liggen, terwijl hij een laken over zich heen trekt) A propos, het

was die fistel die mijn slecht humeur in de tachtiger jaren te verantwoorden heeft. Niet ik dus. Even rechtzetten nietwaar. Slaapwel. (Lichten uit. Maar onmiddellijk weer aan.) Louis XIV (rechtop leunend) Ik vereenvoudig de zaken wel een beetje. Want normaal is er nog een heel ritueel, grand en petit coucher. Bij de petit coucher b.v. zit ik daar op mijn troon (wijst naar chaise percée) en doe ik ten aanschouwe van enkele gentilshommes mijn

behoefte d.w.z. meestal zogezegd, ja, bijna altijd zogezegd. Stel u voor. Ja, waarom niet, mijn lichaam was inderdaad hun idool. En het mijne trouwens ook. Zodus...Maar soit. Een andere keer. Ik heb al genoeg afgezien. (Lichten terug uit)

III

(Louis XIV ligt op de grond, onder laken en slaapt. Hertog aan hoge lessenaar en B. op haar tafel aan de andere kant van de bühne.) Hertog Hoe laat is het Blanche ? Blanche Vijf voor acht. Waarom ? Hertog Dan hebben we nog vijf minuten. Vijf minuten dat hij ons niet hoort. Louis XIV Ik hoor u wel degelijk, hertog, ook al word ik verondersteld pas om 8 uur wakker te worden.

Hertog Jaja, maar ondertussen slaapt u dus. Nog vijf minuten. Louis XIV Zogezegd.

Hertog (kwaad) En onderbreek me niet altijd met die flauwekul, (wendt zich tot het publiek) Die oppervlakkigheid dus, waarover ik het had.

Blanche De gesticulerende machine. Hertog Zijne Majesteit was detailbezeten. Ik ben ook detailbezeten, maar op een andere manier. Alleen spiegels zijn voor mij insignificante details.

Blanche Het pars pro toto-effect. Hertog Die optiek, ja. Natuurlijk, wat is significant ? Zeker niet significant waren de de-tails waarmee Zijne Majesteit altijd gepreoccupeerd was. Het was infantiel om zien hoe hij scènes kon maken over de allongepruik van een officier die volgens hem te lang was, te overdadig gepoederd, te ik-weet-niet-wat. Hij heeft het zelfs zover gebracht dat hij in 1690 de functie van controleur de perruques creëerde.

Louis XIV Nog drie minuten.

Blanche Je moet er wel bij zeggen dat het ook

een handig manoeuver was om de schatkist te vullen. Die nieuwe functie moest immers gekocht worden, zwaar betaald. En zijne majesteit wist dat vele burgers-parvenus op die manier maar al te graag gentil-homme werden. Rijke burgers die er hun geld voor over hadden om een schijn van aristocratie te verspreiden bij gebrek aan beter. In zekere zin, hertog, maakte zijne majesteit dus de geldingsdrang van die nieuwe rijken belachelijk door hen een dergelijke groteske titel als adellijke appetizer te serveren. Die ze nog gretig slikten ook. (doet burger na) Mijn zoon is controleur de perruques. (andere burger jaloers) Vraiment ?!

Louis XIV Ik denk dat ik ga wakker worden. Anders maken ze me toch alleen maar belachelijk.

Hertog Dat zijn verklaringen achteraf, Blanche. Zeer scherpzinnig, maar te scherpzinnig voor iemand als hem daar. (tot het publiek) U kent toch dat slag van mensen die altijd wei iets te zeggen hebben over ik-weet-niet-welke pruts. Kwestie van zich op één terrein - hoe onbenullig ook - te kunnen onderscheiden. Des bas détails. Vooral wat zijn troepen betrof. Niet over tactisch-strategische kwesties neen, neen, de onnozelste uiterlijkheden, een pluim hier of daar, een lint zus of zo, des casques bleus voor zijn lijfwacht, een oefening die niet en carré maar en quadrangle moest worden uitgevoerd - of omgekeerd -... En dat voortdurende gezeur over tierlantijntjes te Versailles. Elke dag stond hij daar om aanmerkingen te maken - aanbevelingen zei hij zelf - over de straal van een fontein die toch wel een meter hoger moest spuiten, maar dan moest wel te verstaan ook de beeldengroep dienovereenkomstig worden aangepast : 20 cm hoger b.v. Het majestueuze effect veronderstel ik. Of sinaasappelbomen die daar niet maar wel hier ergens moesten staan want de zon zou hen anders enz. Ja, zelfs hoeveel appelsienen, (spuit ondertussen een klok op de achterwand, wijzers op acht uur) Louis XIV (onderbreekt H.) Neen, La Porte, ik ben geen vadsige koning. Ik wil geen Lodewijk De Vadsige worden. Hertog (onbegrijpend) Maar daarover gaat het helemaal niet.

Louis XIV (luid-berispend) Zijne Majesteit hallucineert, domkop. (De klok is af, wijzers staan pal op 8 uur, een klokradio begint te zoemen, een tape wordt afgedraaid met een uitreksel uit Saint-Simons beschrijving van le lever du rol Personages brengen een pantomime.) Om acht uur maakte de eerste kamerdienaar (H. doet B. teken dat zij kamerdienaar moet spelen) , die in de kamer van de koning sliep, Zijne Majesteit wakker. (B. schudt aan Ls schouder, maar L. draait zich nukkig-grommend op zijn andere zij; B.: Word dan toch wakker, Majesteit, de eerste toeristen zijn hier. L.: Wie ? ) De eerste dokter, de eerste chirurg en zijn voedster zolang zij leefde, kwamen dan tegelijkertijd binnen. Zij gaf hem een och-tendzoen terwijl dokter en chirurg Zijne Majesteit afdroogden want hij transpireerde 's nachts overvloedig. (B. doet H. teken om L. een zoen te geven ma.w. om voor voedster te spelen, zij wil voor dokter spelen en heeft al een handdoek in aanslag maar H. weigert. Cassette

moet worden teruggespoeld. 'Zij gaf hem een ochtendzoen...' Tegenstribbelend speek H. tenslotte voor voedster, L kijkt wel even op: Voor de toeristen zeker ?, maar zegt verder niets.) Nadat ze hem een proper hemd hadden aangetrokken, riep men om kwart over acht de kamermeester die het gordijn opentrok en wijwater uit het wijwatervat aan het hoofdeinde van het bed aan zijne majesteit presenteerde. Daarna overhandigde hij hem het missaal voor de dienst van de Heilige Geest en liet de koning enkele momenten alleen tijdens die korte gebedsdienst. Na dat officium reikte hij hem zijn kamerjas aan, terwijl het gros van zijn cliënten, gentilshommes en enkele prinsen van den bloede - hem dan kwamen begroeten. Ze zagen hoe hij zichzelf scheerde en zijn korte pruik opzette. Iets wat hij ook deed wanneer hij bed moest houden. Terwijl hij zo coram publico zijn toilet maakte, hield iemand hem een spiegel voor. Wanneer hij aangekleed was, ging hij voor zijn bed geknield bidden. De priesters daar aanwezig knielden ook neer, de leken bleven recht staan. (Terwijl K, B. en L. die tape-à-la-manière-d'une-visite- à-Versailles pantomimisch opvoeren, boomt H. over het zojuist gezegde nog even door: de oppervlakkigheid van L., zijn cultiveren van 'bas-détails'.)

Hertog Zijn bedilzucht ging zelfs zover dat hij - dat was na zijn geheim huwelijk met die kwezel van een Madame de Maintenon, hij was toen bijna 50 of 45, soit - dat hij erop stond dat zijn soldaten, zijn leger quoi, ook op veldtochten 's vrijdags vastten. En aan het hof interpelleerde hij hovelingen van wie hij vermoedde dat zij hun dagelijkse gebedsdienst wel eens spijbelden. Van die dingen, ja. Dat is seniel. Of infantiel.

Louis XIV (die even voordien knielend aan tafel zat, staat recht) Nee cesso, nee erro. H. en B. So do we.

Louis XTV (tot H. en B.) You do, don't you ? H. en B. We don't stop, we don't drop, in fact, we don't do anything.

Louis XIV But I do. (zet zich op een hometrainer)

IV

(Op de wand achter L is NEC CESSO NEC ERRO gespoten.)

Louis XIV (op hometrainer, driftig trappelend) Ik rust niet, ik dwaal niet. Vandaar was het maar een kleine stap naar mijn zonne-embleem annex lijfspreuk. Blanche Never change a winning horse. Hertog Nee pluribus impar. (spuit ook die spreuk op de wand plus een kinderzon.) Louis XIV Nee pluribus impar. Ik weet wel niet goed waarop het slaat maar het klinkt goed.

Bianche Neen, majesteit, het is te bescheiden, vals bescheiden. Niet ongelijk aan meerderen. Dus gelijk aan meerderen. Een soort van primus inter pares. Maar in plaats van te huichelen, zou het toch een vorst betamen om rechtuit te zeggen dat hij boven de anderen verheven is, zonder meer. Dat is pas echte aristocratie : de eigen kwaliteit niet willen camoufleren, ook al weet men dat men zo rancunes voedt.

Hertog Zoals Fouquet: Quo non ascendam ? Bianche En daarbij dat eekhoorntje. Adellijke verfijning voorwaar. Louis XIV En ik ben de barbaar. Want ik heb Fouquet in een kerker laten verkommeren omdat ik rancuneus was, plebejer van de ergste soort die ik ben natuurlijk. En hem dan nog naäpen met mijn Versailles, copie van Vaux-le- Vicomte. En dan mijn spreuk; Valse bescheidenheid dus. Doorzichtig, laf manoeuver om geen opzien te baren. Ik ben een stumper. Maar waar blijven die spectaculaire papieren conversaties ? Dat van die spreuken is misschien wel interessant voor mensen die naar aanleiding daarvan met veel trots hun Latijn nog eens kunnen bovenhalen terwijl die andere sukkelaats toch maar met de mond vol tanden zitten... Al die intelligente allusies. Het is verkeerd om de mensen zo te verwarren. Schenk ze klare wijn, ook al is die van mindere kwaliteit. Maar ze herkennen hem en zijn tevreden. Denk daar maar eens over na, hertog.

Hertog (leest voor) Het liefst van alles was zijn zoon op de jacht. Hij ging achter de wolven aan, zodra de mis ten einde was. Soms bleef hij weg tot lang na zonsondergang en reed pas in de vroege ochtenduren naar huis. Hij doodde alle wolven in het Ile de France, zodat voor zijn eigen dood dit hele ras daar uitgeroeid was. Een beroemde oude wolf was hem te slim af - hij ging er op zijn minst negen keer achter aan maar dit dier ontkwam hem altijd. Louis XIV (houdt op met hometrainen) Een familietrekje, dat jagen. Hij had een prachtige collectie meubels, mijn zoon, Boulle. (steekt een vinger appreciërend in de lucht) De eerste maar enige van de 6 kinderen die ik van de koningin had en die is blijven leven. Maar mij niet heeft overleefd. Pokken waren het. Er was toen veel geroddel over vergiftiging. En dat was nog maar een begin. Bianche Men heeft het u altijd kwalijk genomen dat u zijn dood genegeerd hebt. Die onverschilligheid van u, majesteit. Zoals toen uw broer stierf en enkele uren later speelde u al kaart.

Louis XIV Reversi. Mijn lievelingsspel. Dat van Napoleon ook trouwens. Bianche Het lijk van uw zoon werd niet gebalsemd. Men vertelt zelfs dat de kister de buik van uw corpulente zoon met zijn knieën in een

te kleine kist heeft moeten persen. Zuinigheid kan je zoiets moeilijk noemen. Louis XIV Maar ik heb altijd graag en veel geweend. Dat kwam mij trouwens ook van pas al was dat niet de bedoeling, echt waar. Alleen in die laatste jaren, die fameuze februarimaand, toen mijn oogappel, de petit dauphin, Duc de Bourgogne, zijn vrouw en hun zoontje op 1 maand tijd... Hertog En hoe uw neef toen valselijk werd beschuldigd van gifmoord, hij wou de potentiële opvolgers zogezegd liquideren zodat men hem niet meer zou kunnen passeren. En hoe u geen poot hebt uitgestoken, majesteit, toen iedereen zich tegen uw neef keerde. En hoe u uw bastaards met die lafaard van een Duc du Maine op kop, protegeerde. Zij die het gerucht als eerste nota bene verspreid hebben omdat zij zelf het laken naar zich wilden trekken -des fils à papa van het ergste soort. Louis XIV Ethiek was niet mijn zaak, hertog, maar iets voor mensen zoals jij die de dingen alleen maar gadeslaan. De goede stuurlui staan aan wal. Ik dacht er alleen maar aan om mijn positie te consolideren op de mij aangenaamst mogelijke manier. Zelfbehoud natuurlijk. Zeer eenvoudig. Bianche En pervers.

Louis XIV Vooral eenvoudig. En wat kan men tegen eenvoud hebben ? Bianche Of tegen perversiteit ? Louis XIV Ik houd niet van discussiëren hertog. Ik geloof niet in woorden. Ik heb dan ook altijd weinig gezegd. Mijn zwijgen was des te welsprekender... Alles wat ik zei, kon immers tegen mij gebruikt worden. En werd ook tegen mij gebruikt. Woorden hadden voor mij slechts zin als imperatief of om mijn intenties te verbergen. Vandaar mijn wantrouwen tegen gepraat, tegen rookgordijnen. Natuurlijk, Maria Mancini, haar briljante conversatie, dat was iets anders. De Italiaanse romans, die ze me voorlas. Maar dan nog. Want ik keek voortdurend naar haar mond waar al die juiste woorden uitdruppelden, haar tanden vooral, die mooi waren ook al waren ze dan niet gelijkmatig gevormd. Ze had twee misvormde snijtanden, niet volgroeid, twee kleine spitse driehoeken, haast vampierachtig, zeer schalks. En als ze dan glimlachte. Het had eerder te maken met licht, sorridere, Venetiaanse schemering. Een speciaal soort van illuminatie die niets verblindends had. Ik hoefde mijn gezicht niet te bedekken. Ik hoefde niet wantrouwig te zijn. (Kijkt dromerig voor zich uit. Lachend) Neen, zoiets heeft Louis Quatorze zeker nooit gezegd, Iaat staan gedacht. En toch... Mijn woordenschat bleef beperkt tot enkele elementaire signalen. Bianche Al naargelang de intonatie van het 'je verrai' wist degene die een verzoek, een placet tot Zijne Majesteit richtte of hij al dan niet gehoor zou vinden.

Hertog Zoals in het Chinees Majesteit. Ma, ma (plagend) ria.

Louis XIV (nog in gedachten-dromerij verzonken) Jojo.

Hertog (ernstig begrijpend) Ik ben al weg majesteit. Vergeef me mijn vrijpostigheid. (H. maakt een révérence comme il faut en verlaat de scène zonder zijn rug naar L. te draaien, heel geleidelijk-solennel)

V

Louis XIV (staat bij B. die FONTANGES BELLE COMME UN ANGE op de wand spuit) Laten we nu eens gewoon doen, Blanche.

Blanche (die bezig is) Gewoon...

Louis XIV Ja, gewoon... (leest het gespotene

spellend) Fon-tan-ges belle comme un an-ge.

Gaat het weer over mij ?

Blanche Hoezo Majesteit ?

Louis XIV Moet ik weer vertellen over 'de

vrouwen in mijn leven' ? 'Goethe en de vrouwen'.

Blanche (achteloos) Goethe ?

Louis XIV Of 'Louis Quatorze en zijn maïtresses'?

Blanche (verbazing veinzend) Hield Louis Quatorze er dan maitresses op na ? Louis XIV Zoals honden, Blanche. Roep toch de hertog dat die nog iets voorleest. Woef-woef. Over Fontanges b.v. Blanche Maar dat was voor zijn tijd. Toen u haar -met uw permissie Majesteit- leerde kennen, was de hertog amper vier jaar en toen zij stierf zes.

Louis XIV Zo, je weet er blijkbaar meer van Blanche. Nog cijfers?

Blanche Iemand moet het toch zeggen, nietwaar Majesteit, (tot het publiek) Of is er hier misschien een liefhebber aanwezig van de petite histoire resp. chronique scandaieuse, die de zaken even in onze plaats uit de doeken wil doen ? Want Zijne Majesteit heeft er zijn buik van vol.

Louis XIV Niet alleen Zijne Majesteit Blanche. Ik wil alleen maar even gewoon doen. Begrijp je : gewoon ?

Blanche Zij herinnerde u aan uw eerste maîtresse, La Vallière ? Louis XIV En dan ? Blanche Une peau pêche. Louis XIV Ze was amper twintig toen ze stierf. Blanche U 77.

Louis XIV Ik was amper 40 toen ik haar leerde kennen.

Blanche Zij nauwelijks 17.

Louis XIV (streelt B.) Ja, une peau pêche.

Blanche En het haar.

Louis XIV (begeleidende handbeweging) Dat zo cascadeerde...

Blanche Nog iets Majesteit ? (L. antwoordt niets, in herinneringen verzonken ?) Ze werd vergiftigd door Madame de Montespan, met melk. Iedereen wist het. Ook de lijkschou-

wing wees in die richting. Trouwens Madame de Montespan probeerde u toen ook te vergiftigen. Via allerlei drankjes probeerde ze u fysisch te ontregelen. U klaagde toen over vermoeidheid.

Louis XIV (beamend) Hoe vermoeid ik toen was. En nu ook trouwens. Gewoon kijken b.v. Blanche En dan ?

Louis XIV Of gewoon zitten en niets anders doen dan dat.

Blanche En wachten op de duiven zeker ! (Zitten enkele momenten zwijgend naar het publiek te staren. Schreeuwt, handen als een megafoon aan de mond) Het geluid van de stilte ! (H. komt de scène op mei een klisteerspuit. H. wil iets zeggen maar slikt zijn woorden in als hij B. en L. daar zo zwijgend ziet zitten. Gaat naar de wanden toe.) Hertog Fontanges, belle comme un ange. Fontanges,Fontanges... Dat moet voor mijn tijd geweest zijn.

Louis XIV (wijst naar de klisteerspuit) Is het weer van dat, hertog ? Neen, Hertog, die Friedrich Engels, dat was een ander kaliber. Geen dialecta membra, geen zogezegde pittoreske anekdotes, goor geciteer, met of zonder

Hertog Friedrich... Blanche Engels, Majesteit ? Louis XIV Iemand die inzicht had in de mechaniek van het absolutisme. Niet de mechaniek van mijn efemeer leven, dat jij er met de neus op gedrukt, op allerlei détails... Hertog Ik niet, Majesteit, ik spreek niet over pruiken die...

Louis XIV Met je neus op allerlei bas détails, zodat je het perspectief, de historische relevantie...

Blanche What about Engels, majesteit ? Louis XIV (zoals in een detectivefilm, schiet met de vinger, B. speelt het spelletje mee, doet even alsof ze getroffen is) You just talk too much, baby. (tot H.) Zegt die brave man dat het absolutisme -ik dus- zijn overlevingskracht te danken had aan het gegeneinander balancieren, het tegen elkaar uitspelen van een aristocratie over haar hoogtepunt en een bourgeoisie op weg daarnaartoe. Dat is wat ik deed, hertog -ik zeg het niet zelf : Engels !-Gleichgewicht halten. En laat die prinsen van den bloede en andere aristocraten pur sang scheve gezichten trekken omdat ik mijn bastaarden Iegimiteer, omdat ze met een offerzakje in de mis moeten rondgaan, ook al was het niet hun beurt, maar... Hertog (wil iets opwerpen) Louis XIV Daarover ben je zelf je beklag komen maken. Dergelijke dingen hertog. Te dwaas om die mensen hiermee te vervelen. Blanche Het is zo al vervelend genoeg. Engels Majesteit!

Louis XIV Wel ja, terwijl de adel onder mijn supervisie in Versailles lekker kon intrigeren en feestjes bouwen - ik moest soms wel even de puntjes op de i zetten natuurlijk- konden ze niet fronderen op hun landgoederen. En die strebers van de opkomende burgerklasse heb ik als hardwerkende ministers -handig van mij-het werk laten doen. En ik stond dus op de wip, dan het gewicht daar laten overhellen en dan weer naar de andere kant. Arbiter. Blanche Elegantiae.

Louis XIV Ook elegantiae. Maar dat was slechts een miniem onderdeel Daarbij verbleken alle klisteerspuiten, hertog. Spuit dat maar eens op die papieren muren van u. Gleichgewicht halten of gegeneinander balancieren, gesigneerd Engels over Louis XIV. Ik dus. (tot H.) Nu weet hij niet wat zeggen, nochtans is die Engels van dezelfde ideologische familie als uw achterneef, hertog, die al gedegradeerd was tot graaf, weliswaar. Zeer pijnlijk voor iemand als u, altijd zo (plagend) standbewuuust.

Hertog (tot B.) Waar haalt hij plots die boekenwijsheid ? We gingen het toch hebben over zijn maîtresses, Blanche. Wat heb je hem weer in het hoofd gepraat ? Zo doe je hem verstandiger klinken dan hij is. Het beeld wordt vertekend. I.p.v. ons op de vlakte te houden. 32 fazanten, 34 schoten, 1 jaar voor zijn dood, 1686 het jaar van de fistel, Maria Mancini, zijn voorliefde voor sinaasappelbomen...

Louis XIV De 8 minnen die hij als baby gehad heeft. Zijn reputautie van borstenbijter, toen al. De ambassadeur van Zweden die opmerkte 'Il faut se méfier d'une rapacité si précoce'. Blanche En hoe hij het bij het juiste eind had. Louis XIV Die achterneef van u, hertog. Dat was pas een echte man. Beweren dat hij van Karel de Grote afstamde (spottend) Een aristocraat pur sang... Karel De Grote. Overal rondhotsen tot in Amerika toe, een perfecte avonturier met nieuwe slogans : savoir pour prévoir. Even belachelijk als jouw mémoires, hertog. Maar dat is tenminste klare wijn : savoir pour prévoir, (denkt na.) Maar dat is helemaal niet belachelijk Blanche. Dat is in zekere zin het principe van de... Blanche Profylactische geneeskunde. Hertog Van de bourgeoisie op haar hoogte-

Louis XIV Bon, nu is het jouw beurt hertog. Wat moet jij met die klisteerspuit ? Je weet toch dat ik liever met zo'n pittig drankje gepurgeerd word dan al die lavementen met die blote spuiten. (H. zegt niets) Wel hertog, voor één keer speel ik het spel graag mee. Lees maar voor.

Hertog Eerlijk gezegd, zo is het niet meer plezant.

Blanche U mag het spel niet meespelen, Majesteit, anders...

Louis XIV Ook goed, ik speel het spel niet mee. Trouwens reversi is mijn lievelingsspel. Hertog (tot B.) Laten we maar even ophouden. Kom, majesteit, het is pauze. Louis XIV En waar zijn de alexandrijnen ? Blanche In de ijskast. Dertig fr voor 1 hexameter.

Louis XIV Voor mij 6 jamben met een rust in het midden en een vrouwelijk rijm. Hertog Zijne Majesteit is niet alleen bijzonder erudiet maar ook nog uiterst grappig. Louis XIV Neenee, Gleichgewicht halten. (appreciërend) Ces marxistes ! Hertog (wijst naar L. als exempel van zijn lectuur) Il excelle à conduire un char dans la carrière, A disputer des prix indignes de ses mains, A se donner lui-même en spectacle aux Romains, A venir prodiguer sa voix sur un théâtre, A réciter des chants qu'il veut qu'on idolâtre...

Louis XIV (tot B.) Toen zag men mond aan mond, en borst aan boezem kleven, toen klapte kus op kus, als 't op een scheiden ging... (L. wil weggaan, werpt al een kushand naar B.) Hertog (die op de achtergrond met zijn klisteerspuit een glas bier heeft gevuld, intercepteert L. en presenteert het glas aan L.) Een pittig drankje. Voor Zijne Majesteit. (Wendt zich tot B. en spuit haar in de mond) Voor Blanche. (Neemt onder zijn pupiter uit een mini-ijskast een flesje) Voor mij. (Gaat naar het publiek) En voor u? (Licht uit.)

VI

Louis XIV (heeft broekspijpen opgestroopt, maakt met houtskool vlekken op beide benen, H. en B. kijken toe.) Hoe zou jij graag sterven, Blanche ?

Blanche (verbaasd) Sterven ? Louis XIV (terwijl hij gebukt nog bezig is) Ja, sterven, ophouden te bestaan, dood gaan. Plots of langzaam, gewelddadig of in bed of gewelddadig en in bad. Creperen als een hond. (zet zich terug recht.) Hertog Als ik kon kiezen, zou ik zelfmoord plegen, (kijkt naar zijn hand) De hand aan mezelf slaan. Ik zal het nooit doen, want dat is veel te drastisch voor mij, te desperaat- serieus. Ik kan het me eigenlijk niet voorstellen, en daarom denk ik er ook graag aan. Omdat het zo niet voor te stellen is. Louis XIV Jaja... en hoe ? Zo alles doorsnijden, in een lauw bad, à la Seneca of zeer theatraal, coram publico, met de beker scheering in de hand, de ultieme rol. Op het scherp van de snee, want er is geen correctie meer mogelijk, geen terugkeer, eenmalig straks flitsen de lampen uit, voorgoed. Blanche Of à l'improviste, een vlugge kogel, een bijna achteloos uit het raam springen vanuit de honderdste verdieping. Heeelp! Hertog Of à la Cleopatra, de polsen in een mandje met slangen, een paar prikken. Louis XIV Slangen zijn vies, glibberig. Blanche Neen, pijnloos moet het zijn. Wegglijden uit het leven, alles geleidelijk zien vervagen. Pijnloos, zoals het leven niet is geweest, moet het sterven zijn.

Louis XIV Nu en in het uur van de dood... (kijkt naar zijn benen) Zou er dan niets meer aan te doen ? Ezelinnemelk b.v. Hertog haalt nog een pintje uit zijn pupiter, drinkt er eerst zelf van en geeft het dan door aan L.) Qui sait ? Neen, het moet pijn doen.

Je moet het voelen. Je beslissing voelen. Natuurlijk geen gruwelijke pijn. Geen doodsstrijd van uren. Een vonk, plotse klaarte die zo vol licht is, onuitstaanbaar. Blanche Saul wordt Paul. (L. geeft pintje door aan B.)

Hertog En dan bedoel ik niet het cinematografisch licht van de laatste blik die alles in enkele beelden recapituleert. Neen, het licht voelen, zo pijnlijk helder dat het niet uit te houden is. Van pijn van klaarte. Want het één staat voor het ander.

Blanche Jij bent een erotomaan, hertog. Een necrofiel van het gesofisticeerde soort. Louis XIV Gewelddadig én in bed. (L. is ondertussen tot bij B. gekomen, spreken volgende passage als odi-amo geliefden) Hertog (monologiserend) Een dolkstoot in het hart.

Louis XIV (corresponderend gebaar naar B. toe) Van mijn geliefde, (steekt) Slet! Hertog Een kogel in de slapen. Blanche Van mijn minnaar, (schiet) Hond ! Louis XIV Ik zou je eerst allang gewurgd hebben. (B. grimast terug)

Hertog Heroïek uit voorbije tijden, Majesteit. Louis XIV (die teruggaat naar zijn chaise, nog opgewonden) Precies, slechte romantiek. Sterven is net zo prozaïsch als de deur dichtdoen.

Blanche Nu en in het uur van de dood. (B. zit gehurkt bij L. en brengt nog wat zwarte vegen aan op zijn been)

Het wordt alsmaar erger, die vlekken. Hertog Kinine misschien ? Blanche Heb ik al geprobeerd. Hertog Of purgeren ? Aderlaten...In mei als de sappen stijgen...38 keer Majesteit, daar kan nog wel een keertje bij, ook al zijn er deze keer geen sappen die stijgen. Want het is geen mei, maar augustus, en weldra 1 september 1715. Louis XIV Blanche, jij bent nog altijd het beste tonicum. Weet je nog Goethe en de vrouwen: vrouwen zijn vruchten. Hertog En laat de mannen maar zuchten. Blanche De wet van de communicerende vaten.

Hertog De wet van de op te vullen hiaten. Blanche Een teveel wordt afgeschuimd, een te weinig bijgevuld. Maar het effect zou zeer kortstondig zijn. En om twee keer per dag voor zijne majesteit klaar te staan, zoals die kwezel van een Maintenon. (berispend) Een vrouw op haar leeftijd, Majesteit. Bijna 80. Tweemaal per dag!

Louis XIV Het was alleen maar een kleine siddering. En het was mooi verdeeld, na het eten en voor het slapengaan. Hygiënisch als het ware.

Hertog Zoals tanden poetsen.

Louis XIV Trouwens, het was een kwezel en

overleven, die ouwe feeks deed ze me sowieso.

So what?

Blanche En u was de vorst, after all. Louis XIV En ik was de vorst, after all. Hertog (die Ls been nu helemaal aan het inkleuren is) Nu en in het uur van de dood. Louis XIV (kijkt naar zijn benen, de hertog) Ik weet het: levenselixir !

Blanche (die naast L. staat, reikt hem het flesje

bier van zoeven aan) Levenselixir.

Louis XIV (neemt een teug) Maar dat is de

ezelinnemelk.

Hertog Neen, dat zijn alexandrijnen. Hoe zou u graag sterven, majesteit ? Louis XIV (verbaasd) Sterven ? Blanche Ja, sterven, ophouden te bestaan, dood gaan. Plots of langzaam, gewelddadig of in bed of gewelddadig én in bed. (vlak bij zijn hoofd) Kreperen als een hond. Louis XIV (begint te hoesten) Kinkhoest. (Kijkt naar zijn benen en de bezig zijnde hertog) Een kinderziekte, Blanche. Kinkhoest hertog. (B. heeft H. vervoegd, beide maken het karwei ongestoord af) Of koorts ? (wrijft zich over het hoofd) Ja, koorts. Het is koorts! Ik begin te ijlen. 1658 : waar is Mazarin ? Waar zijn de sacramenten ?

Blanche (gehurkt) Het wordt alsmaar erger hertog.

Hertog En deze keer helpen geen braakmiddelen.

Blanche Geen voetbaden met bourgogne. Hertog Tegen koudvuur is niets bestand. Louis XIV 1658...De sacramenten ! (H. reikt hem nog eens het flesje aan) Blanche Tenzij... Louis XIV Tenzij ?

Blanche Tenzij een amputatie natuurlijk. (knijpt L. in de benen) Maar een koning zonder benen...

Hertog Een koning die moet wenen... Louis XIV (tranen in de ogen, kijkt naar zijn benen, kijkt voor zichzelf uit, monoloog) Nunc et in horam mortis. Eén september zeventienhonderdvijftien, (zoals een brief) Liefste moeder... Neen, ze lachen me zo al genoeg uit. (zoekend) Liefste... (aarzelend) Geen liefste, (op zijn Italiaans) Maria mia... (lacht) een beetje opera-achtig...Marja, maar dat is te Vlaams, dan maar opera-achtig. (serieus) Maria, het is zoals Christus bespot door het plebs... Ja, nog altijd die hoogdravendheid, daar hebben al jouw verfijnde Italiaanse romans niets kunnen aan verhelpen. Ik ben een dragonder, met een gescherpt wantrouwen weliswaar tegenover iedereen die me op één of andere manier wil dwarsbomen, steeds erop uit om mijn profijt... Kortom: een gezegende Gods. Deodatus. In alle onschuld. En nu hebben ze mijn benen zwart gemaakt. Nu hebben ze me op de bühne als een hansworst te kijk gesteld, zelfs in het uur van mijn dood. Het is niet echt, zeggen ze dan. En het is niet echt, dat weet ik ook wel. Maar het gaat dan toch maar over Louis Quatorze. Over zijn lichaam zeggen ze. Over mij dus. Nu ja, beter over mij dan over één of andere nulliteit. Richard-ik-weet-niet-hoeveel. Of al die postmodernistische non-evenementen. Alhoewel, die Richard. Now is the winter of our discontent/Made glorious summer by this sun of York. Dat is inderdaad niet mijn stijl. Soit. Nu moet ik dus sterven. Hoe zou jij willen sterven, Maria ? Natuurlijk, aan zoiets moet je niet denken. Dat is alleen maar gekoketteer voor leeggangers. Claro. Trouwens, je bent al dood, niet waar ? En nu is het mijn beurt. De laatste weken hebben ze mij kapot doen zweten, mijn dokters- chirurgijnen. Elke nacht moest ik tot tweemaal toe worden gewassen. Je hoort het: een oude zageman, die graag sterft nu iedereen die hij graag had, al lang dood is. Mijn kleinzoon b.v., de Duc de Bour-

gogne - 30 jaar - en mijn oogappel, zijn vrouw, 26 en hun zoontje : drie in één maand. Ik begin me te herhalen. En nu heb ik zwarte benen. Eindelijk. Ze spreken over amputatie. Neen, het is de moeite niet meer. Vier dagen voor mijn achtenzeventigste verjaardag zal ik sterven, vandaag nog om kwart na acht. On verra, n'est-ce pas ? Ik weet niet meer wat zeggen. Het is hoog tijd dat ik voor altijd zwijg. (staat recht, op een toon alsof er niets aan de

hand is) Maar eerst nog een hapje eten, hertog, want ik zie ze vliegen. Serveer het eten, Blanche. Of iets anders, n'importe. Wij zijn ook maar mensen. Wie spreekt er hier over koudvuur ? (wast zijn benen af)

VII

(L. zit aan campingtafel B. dient de papieren/plastieken borden op. H. geeft aanwijzingen.)

Blanche (zet borden parmantig op tafel) Eén, twee, drie, vier borden soep. En dan de fazant?

Hertog (die in zijn bladen kijkt als in een kookboek) Neenee, vier verschillende borden soep: quatre assiettes de soupes diverses. Blanche Diverses. (neemt graffitispuitbus) O.k., eerst...tomatensoep. (sprayt een tomaat op het bord)

Louis XIV Met ballekens. Blanche (streng-achteloos, verpleegster !) Zonder ballekens ! En dan pompoensoep (tekening), aspergesoep (tekening) en...moeten het echt vier verschillende soepen zijn, twee keer tomatensoep of tomatencrèmesoep

Hertog Neen, diverses. Het moet echt zijn, Blanche. We maken de mensen geen blaaskes

Louis XIV Geen blaaskes, maar ballekens. Blanche O.k. dan, ...kervelsoep. Louis XIV (moeilijke patiënt!) Maar ik eet geen kervelsoep.

Blanche Tuttuttut, kervelsoep majesteit. Louis XIV Maar het moet echt zijn, ik heb nooit kervelsoep gegeten. Blanche (onverstoord-tekening) Kervelsoep. Met ballekens.

Louis XIV (machteloos) Mais enfin, hertog, doe er iets aan. (schudt hoofd) Kervelsoep met ballekens.

Blanche (gaat verder met het dekken der tafel) Een fazant, een hele fazant en een patrijs plus een grote schotel sla...niçoise, crudités zonder

meer ?

Hertog N'importe.

Blanche Des te beter. Al die complimenten ! (heeft drie nieuwe borden voor Ls neus neergeploft. Wijst naar de borden) De fazant, de patrijs en de sla.

Louis XIV (zegt haar dociel na) De fazant, de patrijs en de sla. Compris. Hertog (als in een kookboek) Twee dikke sneden hesp, schapevlees met knoflook en

overgoten met saus,

Blanche (zet alles op tafel) De ham, het schaap.

Hertog Een bord vol patisserie en nog wat

Blanche (zet op tafel als een goed getrainde serveermachine) Lekker gebak, gezond fruit. Nog iets hertog ?

Hertog En hardgekookte eieren natuurlijk. Blanche Natuurlijk, (haalt enkele eieren uit haarzak) Eins, zwei, drei hardgekookte eieren majesteit, (als bewijs slaat ze met het laatste op tafel)

Hertog Natuurlijk, (leest voor) De koning en zijn broer waren verzot op hardgekookte ei-

Blanche Ik ben verzot op chocola - zoals alle vrouwen.

Hertog Ik op...eh...zoals alle mannen. Die nooit kunnen beslissen. Blanche Hardgekookte eieren. Dat is tenminste iets tastbaars, geen gezever, recht voor zijn raap. (bindt hem servet om de hals) De tafel is gedekt, majesteit. Smakelijk. Hertog Bon appétit. Ik zal ondertussen bij wijze van kamermuziek nog wat voorlezen uit het gezondheidsbulletin van zijne majesteit, Fagons 'Journal de la Santé du Roi', zondag negen oktober 1701. Zijn majesteit is pas met zo'n pittig drankje gepurgeerd. Louis XIV Altijd die data. En zo godverdomme didactisch. Dat bederft mijn appetijt. De tomatensoep, (zoekt in de borden, ziet tomaat) Precies, (scheurt bord kapot) Hm, lekker. En nu de pompoensoep, de vergrote versie van de vorige... en al de rest, te veel om op te noemen, (scheurt overige 3 borden vlugvlug kapot) Dat was delicieus Blanche. Nu eventjes wachten. Dan kan de hertog zijn nummertje opvoeren, (steekt sigaar op, leunt voldaan achterover) Blanche Kamermuziek. Hertog Zondag 9 oktober ging de koning tussen 8 uur 's morgens en 4 uur 's namiddags tien maal op de pot. De volgende dag, bij het opstaan, tweemaal na elkaar, de stoelgang zat vol onverteerde, rauwe brokken -des matières crus et indigestes - en na een mengsel van ereprijs en salie te hebben gedronken i.p.v. vast voedsel, begaf de koning zich om 11 terug te bed.

Louis XIV (wijst naar het hoofdgerecht) Wat hebben we hier Blanche ? Blanche Des matières crus et indigestes. Het obligate wild.

Louis XIV Hm, niet zeer opwindend, inderdaad. Eten of je behoefte doen, wat is eigenlijk het verschil ?

Blanche Dat men eet om zijn behoefte te kunnen doen, majesteit. Of omgekeerd misschien ?

Hertog (L. luisterde niet naar B. maar is on-

verschillig-verveeld met lange tanden aan de patrijs, fazant en sla begonnen) Maar de volgende dag, dank zij het mengsel ging de koning vlot af. En overvloedig. Daardoor was hij genoodzaakt om de mis in bed te horen en het bed te houden tot 5 uur 's avonds. Naast bovenvermeld ereprijs-saliemengsel, nuttigde zijne majesteit een halve drachme hyacintkonfectie met wat notenwater. De volgende dag... Louis XIV O.k., nu het dessert. Hertog De volgende morgen serveerde men zijne majesteit een broodbouillon met wat zout, kruidnagel en peterselie, gemixt met twee porties eigeel.

Louis XIV (wrijft zich in de handen bij het horen van de magische woorden) Eieren, Blanche. Ruim die bazaar af! (wijzend op patisserie en fruit) Hardgekookte eieren! (begint een ei te pellen)

Hertog A volonté kon de koning er gesneden brood bijnemen. Tussen 10 en 12 ging hij vijfmaal af. Als vieruurtje om hem te sterken liet ik hem een gebraadje opdienen met twee of drie lepeltjes alicantewijn. Louis XIV Stop nu maar met je muziek hertog. Het was zeer mooi. Sterk gedocumenteerd. U bent een erudiete uomo universale, zelfs mijn feesjes (Lat. faeces) van 10 oktober

Hertog 1701.

Blanche Feesjes majesteit ? Hertog Faaikès Blanche. Blanche Vlaaikes ?

Louis XIV Zelfs die moeten er aan geloven. (heeft zijn ei voor de helft gepeld) Als ik zo een ei pel en ik zie haar witte hoofd verschijnen, diafaan met een blauwe glans, dan word ik sentimenteel Blanche. En als ik het dan zo in de hand neem. In mijn wat klamme handen dit koele hart dat niet bonst - het had een kuikentje kunnen zijn- dan word ik plots erg hongerig. Dan word ik razend hongerig, Blanche. Dan is het alsof ik in geen dagen gegeten heb en dan verscheur ik dat lieve ding. Zo (neemt er een hap van) en zo (nog een hap) . En dan wil ik er steeds meer. Een tweede (bijna ongepeld eet hij het op) en een derde (verscheurt het ongepeld) en een vierde... (vindt nergens een vierde ei) Blanche ça suffit, majesteit. Louis XIV Pas du tout, Blanche. Zie je dan niet: de rest was alleen maar een maaltijd in

Blanche En dan ?

Louis XIV Een maaltijd zonder echt eten. Dus die eieren zijn het enige waarmee ik me... Blanche Ik heb nog wat triperieen bij, majesteit.

Louis XIV Niet in effigie hopelijk. Enkele niertjes zijn altijd meegenomen. Blanche Het zijn ingewanden die er mogen zijn. (haalt ingewanden uit een plastiekzak) Die darmen b.v. zijn tweemaal zo lang als bij een normaal dier. (smijt wat konijnedarmen op een plastieken bord voor 's konings neus) Louis XIV Interessant. Blanche Ja, het dier in kwestie leed aan vraat-

Louis XIV Arm dier.

Hertog Arme ingewanden.

Blanche En een maag die ook meer dan goed

geschapen is. (een waterblaas-voetverwarmer)

Louis XIV (opent blaas, kijkt er even in) Natuurlijk, boulemie. Nog iets. Blanche Lever, (een leverkwab die op een ander bord word gepletst), longen en nog wat hersens (twee plastiekkwabben, didactisch-duidelijke hemisferen)... Louis XIV Maar geen eieren dus. Tja, (kijkt ontgoocheld naar ingewanden) dan maar die lever zeker. Maar zo rauw, Blanche. Dat is toch beneden alles. Lekkere spijzen in effigie en dan die vieze triperieen, van die afval die ik zonder meer zou moeten... (wil een hap doen in de lever)

Hertog Niet doen Majesteit. Dat is voor de volgende scène. Hier (smijt hem een ei toe) en nog één (L. begint dadelijk te pellen en te eten) en nog één... (kan de eieren niet meer opvangen; ook B. smijt met eieren. L. wordt langs twee kanten met eieren bekogeld) Louis XIV Stop. Genoeg, het begint te ontaarden. Een steniging heb ik nooit gewenst. Ik wil sterven in waardigheid. Hertog Maar eerst nog even die volgende scène Majesteit, ü kan u ondertussen al klaar maken voor het finale afscheid. Louis XIV (knikt instemmend) Het finale afscheid.

VIII

(Terwijl L. zich opmaakt voor zijn afscheids-monoloog - spuit een kruis op de middenwand, hangt een klok op het kruishouttransept van het kruis en doet na vraag van H. of hij klaar is, zwarte broek aan - brengen H. en B. op hun manier alles in gereedheid voor de sterfscène.) Hertog Je kan toch moeilijk Zijne Majesteit zijn eigen triperieen laten oppeuzelen ? Blanche Zijn eigen triperieen ? Hertog (wijst naar de ingewanden) Het autopsiemateriaal Blanche!

Blanche Vandaar die tweemaal zo lange darmen, die opgeblazen maag. Hertog Boulemie, lintwormen of andere parasieten.

Blanche Ja, dat zou kannibalisme zijn. Zichzelf opeten. Daarover zou ik diepzinnige dingen kunnen zeggen hertog. Hertog Ik ook, Blanche. Wie niet, trouwens ? (tot het publiek) In wat voor een wereld leven wij dat men nu al zijn eigen triperieën krijgt voorgeschoteld ? De verloedering... Blanche We vergaan in onze eigen afval. Het verval van de waarden... Hertog Bon, genoeg diepzinnigheid. De auto-

psie. Even kijken wat we daar allemaal hebben, (alsof hij een inventaris overloopt) Hersenen, ok. Lever en longen. Darmen, ingewanden dus. En het hart. Waar is het hart Blanche ?

Blanche Ik weet niet. (kijkt in zak) Niets te zien. Zijne Majesteit had geen hart zeker... Hertog (gaat er niet op in) Dan maar een gekookt ei. Hij zei zelf trouwens iets over een koel hart dat bonst als hij zo'n ei in zijn handen nam. Slechte erotiek als je 't mij vraagt. (neemt een ei uit zijn zak, plaatst het in een eierdopje, plaatst er een eierkapje over) Een ei dus. (tot B.) Zou ik nog iets voorlezen ? 'T is eigenlijk nogal schoolmeesterachtig, (tot L.) Klaar Majesteit ? (begint een zwarte broek aan te trekken)

Louis XIV Bijna, bijna. Hertog Dan zal ik in afwachting nog iets voorlezen. Of lees jij het voor Blanche, kom. (troont haar mee naar zijn staanpupiter vol papieren, zoekt in zijn papieren) Ja hier, ziekte en dood...

Blanche Voor de pauze was het wel plezanter. O.k., ziekte en dood (kijkt op papier) waren in Versailles gruwelijke gebeurtenissen. Hertog Klaar majesteit ? (L. doet zwijgend teken dat H. en B. nog even moeten wachten, dat ze moeten doorgaan) Blanche Zodra een lid van de koninklijke familie de laatste adem had uitgeblazen, veranderde zijn vergulde slaapkamer in een slagerij. Kamerheren en hofdames, die hun hele leven met de overledene hadden doorgebracht en vaak diep bedroefd waren, waren verplicht bij het bed te blijven staan terwijl het lichaam in stukken gesneden werd. Het hoofd werd opengezaagd en onderzocht; de lever en de longen werden opzij gelegd. Het hart moest door een hertogin op een zilveren presenteerblad worden vastgehouden, terwijl een andere hertogin in een grote zilveren kom de ingewanden hield. Zeer elegant, een zilveren presenteerblad, een zilveren kom. (tot H.) Waar is het zilverwerk om 's konings triperieen... Hertog Dat is allemaal bijzaak. Laat maar liggen. Zijne Majesteit is klaar. Zijn laatste optreden. Het onze ook trouwens. Sssstt! (L. zit op zijn chaise percée, voor het kruis, boven hem hangt de klok, zegt niets) Hertog Uw laatste optreden majesteit. Louis XIV (knikt beamend) Majesteit, (kijkt naar zijn benen, zijn broek) En mijn zwarte benen.

Hertog (als bij een oude man, om hem iets te doen herinneren) Eén september 1715, bijna kwart na acht. (H. zet wijzers op bijna-kwart-na-acht)

Louis XIV (herinnert zich) Majesteit, (haalt uit zijn chaise een koningskroon tevoorschijn, zet hem plechtig op het hoofd, staart nog even voor zich uit en kijkt dan naar zijn benen) Er was niets meer aan te doen. Ik wist het al drie weken. Ik had enorme pijn in die benen. Eindelijk mocht ik sterven, de laatste genade die ik van een genereuze God heb mogen ontvangen. Niet zijn mooiste geschenk, maar het kunnen niet altijd vrouwen zijn, om maar iets te zeggen. De dood is trouwens een vrouw. La mort. Maar geen hoer, neen. Ook al gaat ze met iedereen naar bed. Dat heeft er niets mee te maken. Jaja, de grote thema's: leven,

liefde en dood. Er gaat niets boven de grote thema's, (staat recht, buigt enkele keren fluks door de benen, armen voor zich uitgestrekt, met zijn kroon zwaaiend) Toen ik 14 was, wist ik het reeds. De hertog zal tevreden zijn, cijfers. En data. 1651, de Bastille, de Fronde, toen al... Ik stond daar met Mazarin en Mazarin -natuurlijk - naast mij, een dertienjarige snotaap en toen plots die frondeurs, La Grande Mademoiselle op kop, een kanonbal - zoef- en juist naast mij, of juist voor mij, of achter mij. Maar bijna op mij. Ik had toen al dood kunnen geweest zijn. Neenee, dat is niet zomaar een verzinsel, want Mazarin zelf sloeg lijkbleek uit. En dat wil inderdaad wat zeggen, als Ie cardinal zijn controle verloor. Ja, toen al, de Bastille. En ik 13 jaar, de dood. Een groot thema. Een half jaar later, ik zat toen met Paul Mancini -neen, niet Maria, Paul- zo gewoon in bad, hij was mooi en 17 en stierf negen dagen na onze eerste liefkozingen. Op het veld van eer... daarna heb ik nooit meer favorieten gehad, mannelijke favorieten wei te verstaan, mignons, zoals Monsieur, mijn broer, er verzamelde. Liefde en dood: de 2 grote thema's, één onontwarbaar kluwen. En dan een half jaar later, ik was amper 14, vroeg mijn moeder aan haar eerste kamerdame om mij te leren hoe ik moest omgaan met dames. Ik heb het haar nooit zo horen zeggen, maar wel aan den lijve ondervonden, een datief. Dat was het leven dus. Op één jaar tijd had ik mijn les geleerd, de grote thema's. Natuurlijk Maria. Maar de rest was herhaling. Cijfers. Data. Nog op mijn sterfbed, wanneer de kardinaal de Rohan mij de laatste sacramenten gaf, moest ik eraan denken. De grote thema's bedoel ik. Ik heb het hem nog willen vragen. Dat is niet waar, maar ik zou het hem hebben kunnen vragen. 'Mijn zoon' - hij was mijn zoon, sans blague, mijn natuurlijke zoon, dat wel- 'mijn zoon, draagt jouw moeder, Madame de Soubise, nog altijd die smaragden oorbellen als ze disponibel is ? Zoals toen...' (heeft zich neergezet, klok op kwart na acht gezet) Nu en in het uur van de dood. (zwijgt) Wij zijn allemaal koningen die moeten sterven, (legt kroon terug in chaise percée. B. die naast hem stond, doet zijn oogleden dicht m.a.w. L. is dood.)

Blanche In al die drukte is Zijne Majesteit zijn ei nog vergeten. Dat heb je met die grote thema's. Mannen! Ik heb niet veel te zeggen, ik ben maar een vrouw. Erger nog: de vrouw, nietwaar hertog ? trekt alleen maar de schouders op, B. neemt kapje van het ei, liefkoost het ei a.h.w., neemt het in haar hand) Ja, ik voel het bonzen, mijn handen. (Perst het ei kapot) Pijnloos moet het zijn. Wegglijden uit het leven, alles geleidelijk zien vervagen. (stokt) J'en ai marre. (verlaat het toneel H. is nu alleen, met dode L. achter zich) Hertog Bon, ik mag de boel opruimen, het licht uitdoen. Ik ben dan ook de memorialist. En hij (wijst naar L. achter hem) was mijn raison d'être, mijn lamp, zo u wil. Het is waar zoals hij zei, zonder hem was ik niets geweest. Maar ook omgekeerd. Na zijn dood die niemand beweend heeft - wel integendeel - heb ik nog wat in Spanje rondgecrosst. Als diplomaat of zoiets - maar mijn leitstar was ik kwijt en mezelf ook. In 1723 heb ik me teruggetrok-

ken op mijn landgoed. Een wel zeer vroegtijdig pensioen, ik was toen... (denkt na) Wat doet het er toe ? En daar heb ik mijn notities gecorrigeerd en aangevuld tot 2800 foliovellen: cent soixante-treize cahiers. De moeite al zeg ik het zelf en al zouden ze pas in 1830 compleet verschijnen. Met al die tantièmes zou ik nu een rijk man zijn, maar toen ik stierf was ik een arme sukkelaar. Cent soixante-treize cahiers: dat wel Maar mijn vrouw dood, mijn twee zonen dood, zoals bij hem daar, ongeveer. Maar hij stierf niet als een arme sukkelaar, (zet zich op de grond aan zijn schrijfmachine, leest voor terwijl hij tekst uittikt) Quarto, ordonneer ik mijn lichaam na het afsterven gedurende dertig uur aan te raken noch te verplaatsen, het zij dan om er zich van te vergewissen dat elk leven wel degelijk heeft opgehouden. En dat het na die dertig uur moet worden opengesneden op twee plaatsen, te weten boven de neus en aan de keel, bij de borst om zodoende voor het algemeen nut en de publieke gezondheid iets meer te weten te komen over de oorzaken van die neusverstopping, een ergerlijke kwaal die de laatste jaren tot een echte ziekte was ontaard en waarvan ik nu in het uur van mijn dood nog steeds last heb. (Snuift even) Quod erat demonstrandum ! (keert zich van zijn machine af) Een vonk, plotse klaarte die zo vol licht is. (staat op en gaat naar L. toe. Zet klok op de feitelijke tijd. Neemt L. van de chaise percée, haalt kroon en revolver uit chaise, zet kroon op, zit op dechaise) Wijzijn allemaal koningen die moeten sterven, (schiet zich voor het hoofd, lichten

APPENDIX

HET HARMONICAPRINCIPE.

Finis

De naturalistische theatertraditie met haar one-to-one correspondence van script en scenische realisatie leeft vooral voort in de film. Het verhaal moet écht zijn, de uitbeelding moet kloppen ! Alsof er een (goddelijk) criterium zou bestaan dat eenduidigheid garandeert tussen de tekst en zijn realisering, de opvoering. Sommige regisseurs geven zichzelf inderdaad een air van goddelijkheid. Maar daarbij blijft het dan ook... Andere theatermakers willen niet langer concurreren met een filmvormgeving die gemeten aan de maatstaf van het naturalistich toneel zoveel 'levensechter' de tekst kan brengen. Hoeveel draaiende plateau's en ander regie-geweld sommige schouwburgen ook mobiliseren, in het nabouwen van de (veronderstelde) werkelijkheid kunnen zij tegen het filmmedium niet optornen. Er wordt dan ook - vooral bij een jongere generatie van regievoerders -teruggegrepen naar elementaire theatrale Formen der Anschauung : tekst en beweging. I.p.v. beide als complementair te verstaan zoals in de naturalistische school trekken tekst en beweging onafhankelijk van elkaar hun eigen sporen. Een recitatief teksttheater met beweging die direct niets met de woordsalvo's te maken heeft en een kabinet van expressieve gestes die - wanneer er al het ruisen van woorden te vernemen valt - zeker geen uitbeelding van wat dan ook willen zijn maar alleen zichzelf, beweging. Resultaat: purisme langs beide kanten dat met groot sérieux fanatiek-dogmatisch het eigen gelijk in elke nieuwe voorstelling belijdt. En wie niet voor mij is, is tegen mij!

Er zijn dus de oude zakken die maar blijven verhaaltjes vertellen zoals vroeger. Jaloers en knarsetandend weliswaar want de film doet het zoveel overtuigender. Beide media gijzelen op dit (naturalistisch) niveau elkaar. De film pretendeert beter te vertellen dan een literatuur die op de film schimpt toch niet haar 'psychologische diepgang te kunnen bereiken', enz. Voor de rest zijn er de jeugdige kozakken die van de nood een deugd maken. Liever dan

"Is een versmelting van held en harlekijn niet veel meer belangwekkend ?"

Paul Van Ostaijen.

te wedijveren met grote broer, trekken ze zich terug in hun eigen bastion. Last but not least is er ook nog de vlucht vooruit van een 'totaaltheater' dat - wanneer al niet op een zelfde niveau met de film gconcurreerd kan worden - zijn kontrahent dan maar als één van de vele ingrediënten in een media-allegaartje laat ka-potkoken. Zo is er geen discussie meer mogelijk. Deze zogenaamde integratie van alle kunstvormen is immers een nieuwe synthese. Alleen het synthetisch moment ontbreekt. Dit pro domo sluit aan bij de kozakken zonder hun aanhanger te willen zijn. Comment: een tweezak ? Excuseer : een trekzak ! Je m'explique.

Ook wanneer de band tussen tekst en uitbeelding verbroken is, toch zijn er momenten waarop er nog een eenduidigheid bestaat. Zoals men in extreme situaties nog reageert als het subject dat men ooit is geweest - elk gevoelen met zijn corresponderende uitdrukking, gebaar - zo dikwijls is op het toneel een zinnig samengaan van tekst en uitbeelding mogelijk. Meestal dus niet. Vaker schieten de gebaren aan de woorden voorbij of omgekeerd. Met een ridikuul of zeer ernstig effect. Opulente overacting of onderkoelde underacting. Schrijnend alleszins. Eventueel verlossend. Maar soms lijkt het naturalistisch toneel inderdaad gelijk te krijgen. Lijkt. Want op die ogenblikken dat 'held en harlekijn versmelten', is de theatrale harmonie suggestieve prefiguratie of reddende reminiscentie. Zeker geen restauratief terug-opvissen van een heile Welt. Daarvoor is het puin in de overige scènes te onoverzienbaar. Of zijn de bouwstenen van iets nieuws te talrijk...

Daarom moet telkens opnieuw de trekzak gehanteerd worden. De terug opgenomen tekst-uitbeeldingsdraad zal nu eens te strak worden aangespannen en overschieten en dan weer te zwak en geen geluid voortbrengen. Een enkele keer stijgt er een vertrouwde klank op: das Ganse stimmt. Maar slechts voor enkele seconden. De tijd van een volzin misschien.

Frank Hellemans