Brussel, 23 Juni.

Het ballet "La Péri", waar ik u gisteren over schreef, levert mij, als overgang, een dankbare gelegenheid om te schrijven over het tweetal vertooningen, - de eerste sedert den oorlog -, die Isadora Duncan te Brussel is komen geven vóór haar vertrek naar Rusland, waar de onverwoestelijke idealiste als een nieuwe Orpheus een temming-kruistocht gaan ondernemen is. Deze milde idee had velen vóór hare aankomst sceptisch en - waarom het verzwegen? - eerder kregel gestemd: al wat naar bolsjewisme zweemt pleegt de meesten in dit land te ontstemmen. Pas verschenen echter op het podium, wist Isadora het nieuwe scepticisme in het oude enthousiasme te keeren; de wrok deed onder voor de oude bewondering: weer zou de neo-helleensche Amerikaansche overwinnen, nog nauwelijks aangekomen. Daartoe droeg trouwens haar eerste programma bij: het wilde een verheerlijking van Polen zijn, iets als "Polen door de eeuwen heen". Waar Polen nu alhier een betere pers heeft dan zijn Oostersche nabuur; waar de dans van mevrouw Duncan tevens niets van zijn magnetische kracht heeft verloren, niet meer op de dilettantische burgerij dan op de kunstenaars, die steeds, ook in dezen cubistischen tijd, van mooie beelden blijven houden, beleefde de boetseerster van Chopin's muziek, trouwens voor dansbeweging gedacht, bij hare tallooze Brusselsche vrienden weer maar eens den gewonen triumph.

Zij keerde een tweede maal terug. Ditmaal had zij het zich moeilijker gemaakt. Zij danste op Schubert's onvoleindigde symphonie; zij danste de andante der zevende van Beethoven. En ja, - ik hoorde een dichter overdrachtelijk, maar eenigszins razerig beweren, dat hij nooit aan een schilder permitteeren zou, illustraties te maken op zijn gedichten; waarmede hij niet bedoelde aan Isadora Duncan een compliment te maken. Het compliment echter kwam, spontaan en uit denzelfden mond, toen de danseres met hare dochters en leerlingen den Walkürenrit en de bacchanale in den Venusberg interpreteerde. Ditmaal was het verrukkelijk: een toonbeeld van begrip en vertolking, zonder andere bedoeling - wij hopen het althans - dan dansen, dan bewegend vormgeven. Drie artiesten, die tot mijn gezelschap behoorden, waaronder de dichter, waar ik het daareven over had, waren de eersten om toe te juichen, terwijl een beeldhouwer onder hen, bij 't verlaten der zaal, zei: "Dansen moest toch maar dansen blijven. Liever de acrobatie der tutu-danseres uit de oude opera's, dan al de hooge bedoelingen van Isadora. Of dan moet zij de muziek weglaten: zij bederft mij de muziek. Feitelijk is hare kunst, hoe mooi ook, verouderd, want nog steeds symbolistisch. Wij zijn den tijd voorbij, dat al de kunsten door mekaar werden gehaspeld. Plastiek is plastiek en muziek is iets anders. Verwarringstichten beteekent decadentie. Wij willen gezond zijn." Waarna wij gevieren een sigaar opstaken, gelijk al de helden van Paul Bourget als zij een schouwburgzaal verlaten....

Wat mijn vriend in krachtdadige bewoordingen uitdrukte lijkt mij het gevoelen te zijn van velen, die het misschien niet zoo onomwonden durven te zeggen. Het komt mij althans voor, dat de liefhebbers van muziek genoeg krijgen van halfslachtigheid. Ik mocht er hier voor een paar maanden op wijzen: bij de musici in de eerste plaats heerscht tegenwoordig openlijk verzet tegen de Fransche impressionisten, tegen programma-muziek, tegen alles wat maar eenigszins verdacht kan zijn van onoprechtheid. Meer en meer is er een drang naar zuivere muziek, weze deze dan ook louter technisch-knap. Heel het jaar heeft de Muntschouwburg kunnen teren op werken, die men zoo goed als dood kon wanen, met voor de kas van het bestuur gevolgen, waar het blijde mee zijn kan. De eenige noviteit: Ravel's "Heure Espagnole", was geen bepaald sukses; "La Péri" had wél sukses, maar men kan vermoeden, dat het niet onverdeeld ging naar de muziek. Terwijl de groote vreugde van het seizoen is geweest Beethoven's "Fidelio".

Ook in de concertzaal is het groote sukses voor Beethoven geweest. Er is, zooals uit alles blijkt, een echte regressie, geheel ten voordeele van de klassieken. Ik zou er aan toe willen voegen: voor de praeklassieken, die zich het voor enkele maanden gestichte "Institut de musicologie" vooral aantrekt. In het nederige bestek van een beginnend maar reeds bloeiend bestaan, mag dit "Institut" wijzen op een zeer grooten bijval. Daarom neem ik de gelegenheid te baat om er u binnen te leiden.

Lange jaren geleden kwam naar België een Italiaan, il maestro Tirabassi, als nederig kapelmeester van een vierderangs-schouwburgje. De vinnige Zuiderling - een buikige, langharige en wonderlijk beweegbare gestalte, met een geest van vuur - had aan zijne bezigheid van operettenleider niet genoeg: zijn werkzame hersenen dreven hem naar de bibliotheek van het Conservatorium en naar het muziekfonds van de Koninklijke Bibliotheek, en - het was voor dezen Italiaan eene openbaring. Het bleek hem, dat wij ongelooflijk rijk waren aan onuitgegeven werk van de Vlamingen, die in zijn vaderland Palestrina hadden voorbereid, en van de Palestriniaansche school zelve. Tirabassi zette zich aan den arbeid. Met halstarrigen arbeid en kinderlijke vreugd ging hij de mijn ontginnen, schreef de partituren in moderne notatie over, en, waar het uitgeven niet ging - hijzelf was arm en uitgevers zijn voor dergelijk werk niet steeds te vinden -, richtte hij op bescheiden voet concerten in van zijne ontdekkingen, die vaak openbaringen waren voor het, helaas geringe, publiek dat ze lokten. De oorlog brak uit: de publieke actie van Antonio Tirabassi ging er bij onder; hijzelf echter verloor geenszins den moed, - wel integendeel. De opgelegde rust liet in hem een ontwerp rijpen, dat hij al lang koesterde. Het publiek, dat hij had gevormd, was voor hem een staf van vrienden geworden: hij wist ze aan zijn plan te interesseeren. Bij den wapenstilstand werd de kring der helpgragen uitgebreid; de minister Destrée, zelf een kunstenaar, beloofde steun, althans moreel (van geldelijke toelagen is bij mijn weten vooralsnog niet heel veel gekomen); een oud, bouwvallig huis in een der oudste wijken van de stad werd gehuurd en nogal armoedig, maar intiem ingericht; leerkrachten boden zich vanzelf aan: de knapste die men zich kon wenschen; voordrachtgevers werden gezocht, die iedere week eene openbare lezing zouden houden over de meest-verscheiden onderwerpen, welke echter verband houden met het nagestreefde doel: het "Institut belge de musicologie" was gesticht.

En onder den spoorslag van den geestdriftigen Tirabassi ging het onmiddellijk bloeien. De uitstekende openbare lezingen werden gretig gevolgd. Talrijker dan men had gehoopt, meldden de leerlingen zich aan; nochtans wordt van hen eene reeds gevorderde algemeene en speciaal-muzikale ontwikkeling gevergd. Men leert hun zoowel klassiek als mediaevaal Latijn; zij krijgen grondig onderricht in de geschiedenis der muziek en der muziekinstrumenten, in de algemeene als in de bijzondere aesthetica, in de philosophie en in de literatuur. Er zijn practische leergangen: muzikale spelling, geschiedenis der orkestbezetting en der behandeling van de menschelijke stem, bespelen van oude, in onbruik geraakte instrumenten. Eindelijk wordt den meergevorderden het overschrijven van handschriften en oude partituren opgedragen. En wonder der wonderen: terwijl de school over zoo goed als geene geldmiddelen beschikt, wordt dat transcriptiewerk desgevallend vergoed. - Intusschen houdt, naar men mij vertelt, de goede Tirabassi nog iederen avond zijne partij in een obscuur bioscoop-orkestje....

Maar zijn werk bloeit, en dat is hem het voornaamste. Enkele dagen geleden nog mochten wij in een prachtig-verzorgd concertje de revelatie bijwonen van onuitgegeven, door Tirabassi's leerlingen overgeschreven Neapolitaansche muziek der achttiende eeuw, naast een zeer schoone, zeer nobele cantate van Scarlatti, een serenata "Vénus et l' Amour" met begeleiding van strijkkwartet en fluit, een fragment uit eene cantate van Porpora, vol diepte en beminnelijke morbidezza. Het publiek was ditmaal zeer talrijk opgekomen: het gaf blijk van opgetogenheid. Tirabassi vierde een triumph, - een triumph, die voor zijne geliefde school het beste belooft. Aldus betaalt deze Italiaan de anders niet zoo milde gastvrijheid, die België hem gunt: laat België niet vergeten wat het hem te danken heeft.

Ik wil deze brieven over "muziek te Brussel" niet sluiten zonder de vermelding van een heugelijk nieuws: het schijnt eindelijk afdoend besloten, dat wij.... eene concertzaal krijgen. Want hoe verbijsterend het ook klinken moge: Brussel, wereldstad, bezat nog steeds geen enkele zaal, die bijzonder ingericht was voor symphonische opvoeringen. Deze uitvoeringen hadden plaats op het podium van schouwburgen die, zooals men weet, zooveel laten verloren gaan langs zoldering en décors, binnen de vierhoekige afgeslotenheid van eene tooneelruimte. De eenige zaal die enkele jaren geleden met goede bedoelingen werd gebouwd, de "Patria"-zaal namelijk, bleek volstrekt onvoldoende: de architect had met de speciale akoestiek niet de minste rekening gehouden; het podium te hoog, de zetels te laag geplaatst om de klankgolven naar waarde te laten gelden; te veel hoeken die deze golven breken, een vervooruitspringend balcon: alles wat genieten, en zelfs uitvoeren in den weg kan staan. Het gebrek aan een behoorlijk lokaal bracht minister Destrée ertoe, de groote zaal van het Conservatorium voor particuliere ondernemingen beschikbaar te stellen, doch ook deze zaal voldoet maar half, en is trouwens veel te klein (al zijn te groote zalen ook al uit den booze). - Te gepasten tijde schreef ik hier wat gebeurde met het sedert lang ontworpen Kunstpaleis: na den oorlog zou het eindelijk verwezenlijkt worden; de plannen, door niemand minder dan Horta ontworpen, waren klaar; men zou een aanvang maken met den aanleg van de grondwerken. Doch, tot groote woede van den betrokken minister van Schoone Kunsten en Openbare Werken, werden de noodige kredieten, die uit der aard nogal hoog beliepen, door den Senaat geweigerd....

Thans wil men het doen met een enkel lokaal voor symphonische concerten. Het is weer Horta, die veel gereisd heeft en de meeste concertzalen van Europa en Amerika heeft bezocht, die het ontworpen heeft en bouwen zal. Het is eene verademing.

Als nu op het laatste oogenblik het geld maar niet weer gaat ontbreken. Als men nu maar dat concertgebouw niet gaat gebruiken, naar Belgische gewoonte, voor allerlei andere doeleinden, dan waarvoor het werd gebouwd.

N.R.C., 28 Juni 1921.