Het moet voor Leonhard Frank een heele toer geweest zijn, zijn roman "Karl en Anna", die ook reeds verfilmd werd, in een tooneeldrama om te zetten. Een krachttoer echter kan deze omwerking niet genoemd , want bij nader toezien blijkt al dadelijk dat de trepidante dramatiek van "Karl en Anna" bizonder in den vorm haar bestendig evenwicht houdt, maar in de tooneelmatige bewerking eenigszins wankelt, doordat de schrijver slechts een schetsmatige transpositie van den roman biedt, en misschien wel hoofdzakelijk, omdat in dit geval, de romancier niet over een doortastende tooneeltechniek beschikte. Tusschen de struktuur van een roman en die van een tooneeldrama gaapt een te groote kloof om een onhandig glissando te wagen. Feitelijk zal het verloop van het drama voor deze bewering de getuigenis aanvoeren.

In een Russische steppe, hunkeren twee bannelingen, Karl en Richard, naar hun ver tehuis. Dag en nacht onderhoudt Richard, door een bijtend heimwee bezeten, zijn lotgenoot over zijn beeldschoone vrouw Anna. Bij de eindelooze melopee komt Karl onder de hypnose van Richard's liefde en herkent in Anna zijn warmgekoesterd droombeeld. De intiemste details omtrent Anna's verleden werden hem toevertrouwd. In zijn roes van verlangen beeldt Karl "zijne Anna". Zekere dag verkeert Richard in levensgevaar, Karl redt hem en ontvlucht. Zijn zwerftocht eindigt op den drempel van Anna's woning. Veel vroeger reeds had Anna het bericht van Richard's dood ontvangen. Karl nu beweert haar wettig echtgenoot te zijn. Anna loochent hardnekkig, maar Karl poogt haar te overtuigen bij middel van de menigvuldige détails en oude herinneringen, onder welker bekoring Anna haast onbewust blind gelooft. En hier staat het veulen gebonden. In de tastbare tooneelwerkelijkheid faalt de motiveering van dezen overgang, Anna en Karl als vreemdelingen, van aangezicht tot aangezicht, kunnen dezen maat niet overbruggen, vermits Anna zich in den beginne beleedigd voelde. De romancier heeft in dergelijke gevallen makkelijker spel: hij tokkelt dan op de gevoelssnaren van den lezer, die gaarne naar lyriek luistert en los komt van de naakte werkelijkheid. Volgens de spelleiding van Gust Maes echter, staan beide personnages in bepaalde tijd en ruimte en niet in fictieve tijd en ruimte, zooals in den roman. Natuurlijk is ook het tooneel vatbaar voor een soortgelijk loshangen uit de werkelijkheid, maar wanneer de spelleider het houdt bij een realistische uitbeelding, wreekt de nuchtere werkelijkheid zich onverbiddelijk op Anna's voormelde overgang.

Na maanden van kalm huiselijk geluk, komt plots Richard thuis. Karl wordt derwijze ontmaskerd. Hij wacht op het onvermijdelijke en vlucht niet. Hij wil weten of Anna in hem alleen Richard had weergevonden of werkelijk onder de impuls van een losbestemming handelde, Anna echter hield van Karl; zij bekijkt weemoedig haar oude, goede Richard en vertrekt met Karl naar "de toekomst".

Gust Maes in de rol van "Karl" en Mevr. Rezy Verschuren in de rol van "Anna" leverden aangrijpend en toch ingehouden spel. Gust Maes' strak spel en gesaccadeerde zegging wordt ten slotte ietwat vervelend om aanhooren. Nooit krijgen we van Maes een warme, voldragen volzin. Evenmin schieten we op met het minutenlang "stil spel", dat de spelleider als een stoplapje aanwendt. Een strand, een houding of een reactie-gebaar kan ondanks de stilte pregnant aandoen; drie minuten pal op een stoel zitten is daartegenover vrij dunnetjes: het publiek van den Vlaamschen Schouwburg is hieraan gewoon geraakt en eet dan een oranje-appeltje of doet aan futuristische stoel-geluiden-orkestratie. Het belang van het stil spel schuilt in het geschikte moment en de preciese inzake duur, omdat stil spel op het tooneel een plotse stilstand in de aktie ondervangt en daardoor die of die toestand scherp belicht en er alle aandacht voor opeischt. Het andere genre van stil spel hoort op het witte doek, waar het kleinste détail van den acteur in een schouwburgzaal niet merkbaar - een groote draagkracht krijgt, omdat de cinematographie ook door de plastiek ontroert.

Van Outrijve in de rol van "Richard" verrast altoos door zijn ongebonden spel en zijn typeering. Tusschen de bijrollen, die een meer decoratieve rol vervullen, verzwijgen we niet Mevr. Van der Meulen. Haar eenigzins sportieve bewegingen brengen afwisseling in de tucht van het spel, welke de spelleider wel eens herleidt tot twee stappen links en drie stappen rechts.

Het talrijk publiek spaarde geen toejuichingen; wij evenmin!

W.R.