Wat is ons Vlaamsche volk toch een prachtig, spontaan, gevoelig volk! Het lacht om 'n lach en weent om 'n traan. En 't zingt 'n lied en nog 'n lied en galmt het fier uit volle borst of neuriet 't zacht, melancholisch-teer. In dat volk, ons volk, leven méér dan de grappen van Uilenspiegel en een Pallieteriaanschen geest. Hoog bloeit er in op dat onvervalscht, heerlijk mysticisme van een Jan van Ruisbroeck, van een Denijs de Karthuizer, van een Thomas van Jezus; en voor wien het goed in zijn diepste gevoelens en gewaarwordingen wil volgen, komt het aan 't licht als goud van het hoogste karaat, als flonkerend edelgesteente, dat evenwel, helaas, te lang door de modder der miskenning onttrokken bleef aan 't oog van hen, die zien willen. En tot dit volk, met naïef kinderlijk gemoed, dat onbewimpeld is in al zijn uitingen, groot en vol vrijheidszin, behoort ook gij, lezeres en lezer, behoor ik, behooren wij allen. Vlamingen!

Maar beseffen we allen wel goed onze eigen waarde? Ik geloof van niet, want, hoe het anders uit te leggen, dat nog zooveel Vlamingen zich schamen over hun oorsprong, over hun taal, over hun zeden; hoe anders het bestaan op te vatten van nog zooveel lauwen onder ons; hoe anders ons zoolang laten trappen en miskennen door een -fictieve- macht, die in werkelijkheid zoo verre beneden ons staat?

Vlaamsche vrouwen, Vlaamsche mannen, die tot nog toe op afstand bleeft van onze heilige Vlaamsche beweging, wordt wakker uit een slaap van onverschilligheid waarin gij gedompeld zijt en die u vastgekluisterd houdt. Wordt U uwe eigenwaarde bewust; doet haar gelden; overal en op ieder ure van den dag!

Hoe moet gij tot dat groote bewustzijn komen?

Luistert eerst naar 't kloppen van uw hart: is 't onstuimig, dan is 't Vlaamsch. Volgt dan den geweldigen drang van uw bloed door uw aderen en laat u meesleepen door zijn bruisenden koers. En om de toetsing te vervolmaken, ga naar onze concertzalen, onze boekenballen, onze musea. Herkent daar uw hartezang in de melodieën onzer toondichters, vindt uw psyche in de werken onzer schrijvers, en spiegelt u in de onsterfelijke schilderijen van Vlaamsche grootmeesters als Memling, Metsys, Vanderweijden, Breughel, Rubens, Jordaens, Teniers, Claus, de Verstraetens en zoovele anderen. Als ge dan niet hebt getrild van fierheid en geschreid van aandoening, laat dan alle hoop varen, want ge zijt geen der onzen. Mogen dan een zware molensteen, een sterk touw en een diepen waterplas de laatste toevlucht zijn uwer onwaardigheid!

Hebt ge, integendeel, wel gesidderd, deelt dan die zindering aan anderen mede, schreeuwt het uit over steden hoe groot gij u voelt als Vlaming, en... eischt uw recht!

Ik schreef bovenstaande zinnen naar aanleiding van de heerlijke stemming, die ik bij het Vlaamsche publiek, in de schouwburg vluchtig waarnam.

Over Jef Toussaint's stuk zelf kan ik korter zijn. Het is een van die vele tooneelwerken, waarbij barstende granaten, gedommel van kanonnen, wapengekletter en gehuil van stervenden de eerste viool spelen, beter nog: de eerste bas brommen. Als kind had ik daarvoor steeds een heilzamen schrik en toch vond ik dat lawaai - hoewel ik er de ooren voor stopte - zoowat het mooiste deel van de geheele geschiedenis. Ik bevroedde toen niet, dat over 't algemeen ook de schrijvers van dergelijke drakerigheidjes daarin hun succes zochten. Later werd 't me duidelijker, dat bij een gebrekkig, met kunst- en vliegwerk aaneengelijmd iets, dat lawaai moest dienen om andere elementen die ontbraken - gezondere dialoog en kloeke techniek - te "camoufleeren".

Als oorlogs-tooneelliteratuur werpt Toussaint's werk weinig gewicht in de schaal, maar als 'n folkloristisch ietsje slaat het in en gaat het een langer leven tegemoet dan... veel goed werk. Wat te betreuren is, maar niettemin toch 'n waarheid blijf zoo groot als 'n koe.

Het spel viel over 't algemeen zeer te waardeeren. Noemen we slechts Free van Reck (Lude Sonck), Anna (Mevr. J. Schauwvlieghe), Rosemonde (Mej. P. Dieltjens), Servaes (Jan Viseur), Ludolf (Alb. Hendrickx) en Karel (Paul Wicheler), die zeer verdienstelijk waren. Vooral Servaes en Rosemunde deden zich gelden.

De tooneelschikking was goed verzorgd, zooals we dat van den Vlaamschen Schouwburg gewoon zijn.