De indruk van de menschen die bij deze eerste opvoering aanwezig waren, was zeer gemengd: de eenen vonden het een beetje te veel literair, de anderen een beetje te veel eclectisch, maar allen vonden dat het heelemaal niet banaal was. Tot een gezamenlijken, samenvattenden indruk kon niemand komen, omdat iedereen voelde: ten eerste, dat het niet "normaal" was, ten tweede, dat er opvallende aanstootelijkheden in waren, en ten derde, dat zij gekomen waren onder oogenblikken van zeer machtige bekoring.

En dan gaat het niet om zich van dergelijk werk af te maken met een: 't is goed, of slecht, of niet goed. Dan zegt men: het is een prestatie... en de rest komt bij ontleding.

Dit stuk was voorafgegaan door zekere voorspellingen die zeer combatief klonken. Dit werd vastgelegd in een interview. En een interview voor het verschijnen van een kunstwerk verwekt altijd ontgoocheling. Deze "vertraagde film" nu moest het realisme op tooneel dood slaan, dit realisme waarvan de krachtige Gaston Martens, uit directe aanvoeling met zijn volk en uit aandrang van eigen temperament den drager is. Dit stuk zal het realisme niet dood slaan, evenmin als het realisme het werk van Teirlinck dood slaan zal. Want geen classificatie wettigt of verschoont een literair werk, maar de literaire werken maken de genres dragelijk. Dat gebeurt zoo met Martens, en dat gebeurt zoo met Teirlinck.

Classificatie is een hatelijk iets, en steeds een onvolledig iets. Het is doorgaans het etiket op een zeer verscheiden mengsel. En in dit geval zou alle etiket een zeer, maar zeer verscheiden mengsel dekken.

Het eerste bedrijf - Twee menschen, dragers van spleen en velerlei ellende, zijn er zoo wat geleidelijk toe gekomen, in den loop van een redeneerend gesprek, de vaart naast hen als hun natuurlijke laatste schuilplaats te beschouwen. Wat zij dan ten slotte ook wel doen, hoe vreemd het ook moge lijken, want dingen welke men beredeneert gebeuren heel zelden. Dit dialoog en die daad is het eerste bedrijf. En daarrond is een heel kleurig weefsel van vele uiterlijkheden. De Drie Koningen avond. Het praatje van een carcicollenwijf en politieagenten waarbij het caricollenwijf, menschelijke filosofie verkondigt. Een schilderij van contrasten, volgens het oude maar eeuwig deugdelijke recept. En in die decoratieve personnages zelf zit de dubbele persoonlijkheid van het stuk: hun zeer levende realiteit, met een ietsje platheid. Dat is van henzelf. En de sarcastische, bittere, rake spreukerigheid in literaire formules getooid, vol met de fantasie van den woordrijken, beeldrijken kunstenaar die Herman Teirlinck heet.

Tweede bedrijf - Dit is de vertraagde film. Dit is het middenpunt en de aanleiding van het heele stuk. Het uiterlijke, het mimische, het gedanste en gespeelde, is een hoofdelement. Het is een werk van fantasie meer dan van analyse. Het is het detailleeren, gedurende een halve uur, van dit enkele oogenblik dat als overgang dient tusschen het leven en den dood.

Dit is het volle rijk van den droom. Dit is een kunstgreep. De literatuur, die van het woord en van de fantasie welke tot haar dienaars het uiterlijke van schilderwerk, van lichteffect, van drapeering en muziek gebruikt. De symboliek, beginnend en eindigend met den Dood, haast een dubbelganger hier van de duivelverschijningen in het middeleeuwsche, het verpersoonlijken, het declameeren, viert hier hoogtij.

Hoe is dit alles met een liefde voor den arbeid uitgewerkt. Uitgewerkt zoodanig dat de bekoring van heel veel mooie woorden alle moeite heeft om den indruk van langdradigheid te weren.

En dan het bruuske, het effect van zwart op wit: het gruwelijke van den droom, die in botsing komt met het werkelijke. Dat is niet langer het rijk van de heerlijke wateren waarin de muziek ritme is van bewegen en inhoud zelf van het element. Dat is het zwarte, vuile, stikkende water. En in een slotscène, gruwelijk, zoodat men bij zich zelf zegt: "Genoeg", is het uit.

Derde bedrijf - De lichamen worden boven gehaald. Weer het contrast: het platte van de politieagenten, het caricollenwijf en de misbakken parasiet van de ondeugd die over de lichamen van de drenkelingen buigen.

Zij komen terug tot het bewustzijn. De vrouw heeft een gedacht voor haar klein kindje, dat in het water is gebleven. En dan redeneeren zij - objectief:, zegt de man, dat is al of zij stonden buiten zichzelf. En het wordt zoo onwezenlijk, zoo cynisch, een miskennen van alles wat droom is, of goedheid of innerlijke vlam van het leven, dat het aandoet als het meest artificieele contrast van heel dit spel van contrasten.

Deze korte samenvatting kenschetst het heele stuk dat de "Vertraagde Film" heet.

Daar is een opzettelijkheid in die aan geen kunstwerk kan ten goede komen indien de kunstenaar zelf zijn opzet niet vergeet. Geluk in botsing tegen conventie, spleen in strijd met werkelijkheid, romantiek in botsing met nuchterheid van het leelijke leven. Ervaring (met een hoofdletter) als eindpunt van den Droom (evenzoo met een hoofdletter). Dit is het gewilde, het beraamde, het geraamte van het stuk.

En dit zou een misbaksel van ontzettende afmetingen geworden zijn, niet als literair werk, maar als tooneelwerk hadde de kunstenaar, in de drift en de liefde van den arbeid, dit niet alles vergeten. Want in de beste oogenblikken van dit spel, vergeet Teirlinck en vergeten wij, dat hier iets te bepleiten en te bewijzen voalt. Dan glijdt het cynische, het opzetteljke, het schril contrasteerende weg, en dan staan wij voor menschen die niet dienen als rolzeggers of als aangekleede tegenstellingen, maar in ons de pijn overbrengen van hun eigen vleesch en hun eigen ziel.

Dit zijn de werkelijk goede momenten van het stuk. En wat de slechte zijn valt hieruit makkelijk af te leiden.

Daar is veel literatuur in veel onwerkelijk geredeneer, veel innerlijke strijdigheid, veel uitdaging aan hetgeen geldende is op het rijk der tooneelplanken. Het laat zich beredeneeren, zooals zijn personnages zich beredeneeren. Het is een spel van afgronden en bergen, een literaire schittering - waar de literatuur, het geschrevene, soms bezwijkt onder de rhetoriek, het gesprokene. Een gebeurtenis is het alleszins die, laten wij het verhopen, tot meer dan één bladzijde studie zal aanleiding geven.

De uitvoering was uiterst verzorgd: de tooneelschikking en decor van ongewone verdienste. Voeg daarbij een uitgelezen en talrijk publiek zooals wij er in onzen Vlaamschen Schouwburg nog haast nooit zagen (zelfs de akademie was er), en, last not least, de aanwezigheid van onzen Kroonprins.

Zoo'n avonden noemt men heuglijk. Leest een diepgrondige studie met verrassende bizonderheden en caricaturen over de "Vertraagde film" in het eerste nummer van "Pallieter".