Voor de kennis van Strindberg's wezen in het door vrouwenhaat beheerschte stadium van zijn onrustig bestaan, is het drama « De Vader » van grooter belang dan het naturalistische treurspel, waarin de analyse van het zeer bizondere vrouwentemperament der hysterische «Freule Julie» op het voorplan wordt gebracht.

De uiterlijke actie heeft in « De Vader » veel minder belang dan de gevoelens en opvattingen, waaraan de personen lucht geven, wanneer het conflict, dat we toch even resumeeren zullen, hen in botsing brengt.

-- De latente vijandelijkheid die heerscht tusschen beide geslachten, komt bij Laura en haar man, den ritmeester, tot de grootste scherpte wanneer zij het niet eens worden omtrent de opvoeding van hun dochter Bertha. Door studie, doch vooral door een feit in zijn omgeving gebeurd, komt de ritmeester er toe zich af te vragen of een man ooit gewisheid hebben kan omtrent de echtheid van zijn vaderschap. Daarover kan enkel de vrouw, die het kind baarde, volstrekte zekerheid bezitten... In den strijd tusschen Laura en haar man, is de eerste de sterkste. Reeds als kind -- zoo vertelt haar broer, de predikant, aan den ritmeester -- wist ze steeds haar wil door alle middelen te doen zegepralen. En wanneer zij dan heur wil had opgedrongen, gaf ze het alzoo verkregene terug met de verklaring, dat zij niet tuk was op het bezit van het voorwerp, wél op het doorzetten van haar eisch ! Aldus beheerscht zij ook den geest van den ritmeester, alhoewel deze een zeer beschaafd en ontwikkeld man is, hoog boven haar verheven. Met de macht van haar wil prikkelt zij zijn zenuwen, zóó dat ze, als te strak gespannen snaren, springen moeten. De waanzin, die lijk een verre dreiging den man omwaart, weet zij plots in hem te doen uitbarsten. De ritmeester sterft, terwijl zijn leden gevangen zitten in het dwangbuis. Nu kan Laura heelemaal haar kind naar eigen opvattingen opvoeden.

* * *

Het conflict dat man en vrouw tegenover elkaar stelt in een atmosfeer van gespannen vijandschap, bereikt zijn hoogtepunt in het tweede bedrijf. Wat de ritmeester nog maar vagelijk, als 't ware instinctmatig voelde, wordt hem thans duidelijk en beseft hij als een noodlottigheid... Laura, die hem vroeger ook met moederlijke teerheid tegemoet trad, zegt:

« De moeder was je vriend, maar de vrouw was je vijand en de liefde tusschen de geslachten is strijd; en denk niet, dat ik mij gaf; ik gaf niet maar ik nam wat ik hebben wilde...»

En wanneer de man vraagt: « Haat je me ? » -- antwoordt zij: « Ja, soms! Wanneer je man bent...»

Na deze bekentenis stelt de ritmeester vast:

« Dit is als rassenhaat. Ik voel dat in dezen strijd een van ons moet ondergaan.»

Er ligt haat besloten in de onbarmhartige, vast gevoellooze en altoos cynisch-aandoende wijze waarop Strindberg de vrouw schildert in haar strijd tegen den man, waarvoor ze instinctmatige afschuw voelt, dien ze verdelgen wil zoo hij zich niet vrijwillig onderwerpt. Als eigenlijk geestelijk veel minder waard dan de man, die, hoe hoog zijn geest ook gaat, het onderspit delven zal in dezen kamp, schildert hij Laura. Zij is onbetrouwbaar in haar schijn-oprechtheid, listig, wreed ondanks heur oppervlakkige zachtheid, koel-berekend in de uitvoering harer plannen. De verstandelijke superioriteit van den man weet ze door dubbelhartigheid en leugen, door het verminken der waarheid te ondermijnen en ten slotte te vernietigen. Op dwaalwegen lokt en leidt zij zijn geest, tot deze zijn evenwicht hierbij inschiet, wankelt en ten gronde gaat. Ze doet zich voor als slachtoffer, kampend voor het heil van haar kind, en bewerkt, sluw-hardvochtig de vernietiging van heur man. Het is een innerlijjke instorting, die zij bereikt, een zedelijke moord, die zij pleegt, een misdaad waarvoor geen rechter haar ooit rekenschap zou kunnen vragen... Tot Laura zegt de predikant, heur broer:

« Je bent sterk, Laura ! Ongelooflijk sterk! Als een vos in de val: je bijt liever je eigen been af dan je te laten vangen ! -- Als een meesterdief -- geen enkele medeplichtige, niet eens je eigen geweten !...»

Zijn haat voor de vrouw heeft Strindberg hier botgevierd, toen hij in Laura de heerscheres over de mannen teekende. Die heerschzucht zag hij als een primaire, een ingeboren hartstocht. In « Freule Julie » teekende hij de vrouw beheerscht door het noodlot harer geslachtsdrift. Hooger stelt Strindberg feitelijk ook Laura niet.

« De laatste onderzoekingen hebben aangetoond, dat er maar één soort (van vrouwen) is !...» beweert de ritmeester.

Ook zijn ondervindingen hebben deze meening in hem gesterkt !... Hij komt tot de conclusie, dat hij zijn vijand zien moet in elke vrouw : zijn moeder, zijn zuster, zijn echtgenoote, zijn dochter. Kan het wel anders ?...

« De ruwe kracht is niet opgewassen tegen je listige zwakheid, maar wees op je hoede, duivelsch wijf, en vloek over je geslacht ! » raast de waanzinnige ritmeester...

Maar niets evenaart de troosteloosheid dezer vaststelling, die alle hoop op later vernietigt :

« Een man heeft geen kinderen, enkel de vrouwen hebben kinderen en daarom is de toekomst aan haar, terwijl wij kinderloos sterven ! »

Als een meesterwerk van zuiver-verstandelijke kunst, waarin Strindberg het leven en den gedachtengroei der door hem geschapen personages beheerscht, komt « De Vader» ons voor. Het is bovendien een fel-aangrijpend drama.