De directie van het Vlaamsche Volkstooneel heeft het nuttig geoordeeld op het programma een woordje uitleg te verschaffen, wat zeer gelukkig is, anders had denkelijk de groote meerderheid van het publiek, dat nu een beetje van «De Stad» begrepen heeft, er totaal niets van gesnapt.

Als ik schouwburg-directeur was, zou ik nooit een werk opvoeren, waar uitleg bij vereischt is, omdat mijns inziens, een stuk, zelfs symbolisch, duidelijk genoeg dient te zijn om bij de opvoering begrepen te worden door het publiek, dat door bedoelde directie dient bereikt.

Dit was hier geenszins het geval. Claudel is enkel voor intellectueelen genietbaar en vliegt beslist boven de hoofden van de doorsnee-Davids-fondsers.

Ik heb het hier over de opvoering en kan me dus met de letterkundige kwaliteiten van het stuk niet ophouden-- die zijn bij 'n tooneelopvoering haast niet te apprecieeren.

Als tooneel vind ik «De Stad» mislukt. Het is een gedachtenstuk zonder spanning, met veel te lange dialogen, die zoo'n hooge onderwerpen beroeren, dat geen toeschouwer anders dan intellectueel geraakt wordt.

Geen enkel gevoelselement in heel het stuk, want de verhouding tusschen al de abstrakte personnages en de even abstrakte Lala, blijft puur gedachtelijk al zijn de woorden die deze platonische verhouding tusschen de geslachten vertolken, niet van zinnelijkheid ontbloot in het heele begin.

Ik wensch me niet aan 'n volledige interpretatie van Claudel's werk te wagen, en schets enkel schematisch de personnages.

Isidore de Besme, de bouwer van de stad, verbeeldt de materieele kracht, het geld, het feit, de materie en de realisatie door de materie.

Lambert de Besme is de verpersoonlijking van de orde, de heerschzucht, de macht uit wilskracht.

Avare is de Idee, de zuivere rechtzinnige intellectueel, met communistische tendenz, de macht uit kracht der gedachte.

Coeuvre stelt de poesie voor, de kunst, het gevoel. Lola is het eeuwig vrouwelijke, het wispelturige, de zinnelijkheid.

De stad is de menschheid.

Uit de diverse verhoudingen van al die symbolische personnages is van alles te halen. Dit stuk raakt godsdienst, sociologie, philosophie.

De vrouw gaat van Lambert de Besme naar Coeuvre, van Coeuvre naar Avare. Bedoelt Claudel hier 'n evolutie in elke vrouw? of 'n soort historische overzicht van de rol der vrouw? 'n uitstippelen van haar invloed eerst op politiek terrein, dan als philosophische Egerie en «femme de lettres» om te eindigen met de moderne idealiste en «bas bleu» would-be zuiver-intellectueel. (Voor de communistische tendenz vergelijk met de Grieksche millionnaire, de Spione in dienst der Sovjets!)

Isidoor de Besme geeft aan Coeuvre een saphir, het eenig resultaat van al zijn opgravingen.

Bedoelt Claudel dat zooals de wijsbegeerte, de kunst voortbouwt op de definitieve en vaststaande gegevens der exacte wetenschappen?

De nieuwe mensch, Ivors, zoon van Coeuvre en Lola, volgt Avare op. De nieuwe mensch zal dus ontstaan uit 'n evenwicht tusschen gevoel, zinnelijkheid, intellect en wil. Tot dat besluit komt Van Sina ook in zijn «Deemstering der Zielen» en met heel wat meer dramatische kracht.

Coeuvre wordt katholiek bisschop. Schoonheid leidt tot God, afstand doen van zinnelijkheid ook. Maar dat toch niet alleen. Hier derailleert dus mijn interpretatie.

Ik eindig: dit symbolisch en rijk gedachtenstuk heeft niemand geraakt. Niemand zal nadenken op de sociale theorie van Avare, dat het leven van den arbeider troosteloos is en grijs, dat hij is 'n automaat en 'n machine, omdat hij vrijheid mist en niet kiezen kan, maar als 'n redelooze schakel is, 'n klein kamwiel in 'n groot raderwerk; dat nu nog de verhouding arbeid-kapitaal onredelijk is en vernederend. Claudel is de eerste om te bekennen, dat gedachten alleen geen invloed hebben.

Qua schoonheid gaat haast alles wat taal, melodie, rythme betreft verloren, zooals bij elk tooneelstuk.

Rest : regie, dekor, kleedij, spelers.

Niets dan lof voor de prestatie van de Velde-Ast Fonteyne.

Wat het spel betreft, Barbaix als Avare, Fonteyne als Coeuvre, Jan de Haen als Isidoor de Besme, verdienden ruimschoots een herhaald opendoek.

Lambert de Besme (Contrijn) was goed wanneer zijn rol 'n zekere apathie meebracht en zijn stem de eentonige, zware grondklank gaf van den van alles geblaseerden heerscher.

Diende echter meer gevoel getoond, moest hij verliefd of verontwaardigd zijn, dan steeg zijn stem en zakte zijn spel.

ROB ERKENS.