Ernest W. Schmidt is overleden, op een oogenblik dat nog veler oogen op hem waren gericht. Waar het heette dat wij sinds 1930 een soort renouveau van het realistisch theater mochten in overweging nemen, was het logisch op een auteur als E. W. Schmidt verwachtingen te bouwen. Want onder al de realisten is hij ongetwijfeld de knapste geweest, de vaardigste tooneelman. Van zijn eerste stukken af verraste zijn snedige dialoog. De stad Antwerpen bekroonde zijn stuk «HET KINDERNUMMER»; ook de driejaarlijksche staatsprijs voor tooneelletterkunde viel hem ten deel. Op zeker oogenblik was hij de tooneelschrijver van zijn generatie, die het meest «en vue» was.

De voornaamste moeilijkheid, waartegen de Vlaamsche dramaturgen van na den oorlog te worstelen hadden, was het scheppen van een behoorlijke conversatietaal, die in het eigenlijke leven nagenoeg totaal ontbrak. De burgerij sprak toen immers nog grootendeels Fransch in het salon en dialect in de keuken. En nu was het de betrachting van sommige tooneel-schrijvers, onder wie juist Schmidt, het dramatisch conflict uit de keuken (of de boerderij, of de werkmanswoning) naar een burgerlijk milieu te verplaatsen, ten einde daar dan ook meer belang te geven aan de zielkundige ontleding van gewone menschen dan aan de kleurige schildering van het vele pittoreske, waarmee het Vlaamsche buitenleven is getooid. Tevens werd getracht los te komen uit de stijve en bombastische boekentaal, die door de rederijkers der vorige generatie nog werd gehuldigd. Een ontwikkeling, die ten slotte volkomen aansloot bij den groei der Vlaamsche beweging. Het sprak dan ook vanzelf, dat de aldus geschapen conversatietaal van den tooneelschrijver aanvankelijk vrij artificieel klonk. Zoo was ze ook in de werkelijkheid. Nu nog. Ge moet hooren wat voor would-beschaafd taaltje gesproken wordt door de Vlaamschgezinde burgers, die voornaam willen doen !

Het eerst en wellicht het best is Ernest W. Schmidt er in geslaagd in zijn dialogen voornaamheid aan natuurlijkheid te koppelen. En op dit punt blijft zijn schitterendste werk het blijspel «TILLY'S TRIBULATIES», een vuurwerk van geest en dartelheid, dat heel Antwerpen naar den schouwburg deed loopen.

Er is vaak gewezen op Schmidt's cynisme. Schmidt voelde zich aangetrokken tot den gewonen man, dien hij wel eens verbijsterend banaal teekenen kon ; vaak verzamelde hij een bende menschen van een verstommende mediocriteit (men denke aan zijn stuk «DE GANG VAN DE WERELD», kleine menschen, die alle karakterteekenen dragen aan dat klein-zijn verbonden : geldzucht, gierigheid, nijd, luiheid ; onbeschaamde egoïsten, die hun zelfzucht tot een soort religie hebben gevormd. Maar elkeen, die niet oppervlakkig of moedwillig eenzijdig toekijken wilde, kon licht ervaren, dat Schmidt met zulke schildering moraliseerend werk beoogde te verrichten. Maar hij behoorde niet tot dezulken, die met brio de roede hanteeren en juist in hun striemende afstraffingen de hoogtepunten van hun talent vermogen te bereiken. Neen, hij was hoofdzakelijk de angstvallig objectieve realist, die nooit de hem opgelegde rol wilde te buiten gaan en de dingen zei en toonde zooals hij ze om zich heen zag. Het leven is hem niet gunstig geweest. Vandaar zijn weemoedige bitterheid, waarin hij zich als het ware opsloot, zonder ooit een poging te doen zich uit deze middelmatigheid te bevrijden door het beleven van een of anderen stouten droom.

Het zal voorzeker voor een deel aan zijne geaardheid te wijten zijn, dat hij zoo wantrouwig bleef ten aanzien van de pogingen tot vernieuwing, die hier op tooneelgebied werden ingeluid. Zijn reactie was zelfs nogal agressief. Hij was een van de weinigen, die het waagden onomwonden tegen De vertraagde Film te keer te gaan, al moet worden erkend, dat hij later te dien aanzien zijn standpunt verzacht heeft. Hij achtte de realistische formule onwrikbaar verbonden aan het Nederlandsch genie, zoo in het Noorden als in het Zuiden. Ook de geestelijke bedoelingen der zoogenaamde tooneelvernieuwing, hier meestal geleid in een katholieke richting, bleven hem vreemd. Hij ging, een beetje korzelig, zijn eigen weg ; voelde zich, en niet ten onrechte, een beetje veronachtzaamd ; werd geweerd uit het repertoire onzer officieele schouwburgen, waar hij vervangen was door jongere auteurs, die zeker niet altijd over zijn talent beschikten, maar minder stug waren en zich met grootere handigheid vermochten aan te passen bij de eischen van den tijd.

De laatste jaren schreef hij nog «DE NIET INGEBEELDE ZIEKEN», «SPECULEEREN» en «KABASKE». Deze stukken zijn niet meegevallen. Maar het is niet te loochenen dat stukken als «HET KINDERNUMMER» en «TILLY'S TRIBULATIES» blijvende waarde hebben en stellig een eervolle plaats zullen blijven bezetten in het Vlaamsch nationaal repertoire.

Ernest W. Schmidt was ook criticus. Hij werkte geregeld mede aan «De Vlaamsche Gids» en «De Dag». Hij zei op zeer onbevangen wijze zijn oordeel, was eerlijk en streng.

In verband hiermee vertelt men, dat dr. J.O. De Gruyter op zekeren dag tot hem zei :

«Maar waarom ben je zoo streng, Nest ? Ik speel je stukken toch regelmatig ?»

«Het eerste heeft met het tweede niets te maken !»

Schmidt behoorde inderdaad tot de auteurs, die dr. De Gruyter blijkbaar met voorliefde op zijn repertoire nam. Hij kende zijn vak en was naar het woord van Vermylen «geen knoeier».