Ernest W. Schmidt is de auteur van Tilly's Tribulaties en van Het Kindernummer, welk laatste stuk met den drie-jaarlijkschen prijs voor tooneelletterkunde werd bekroond. Hij is de meest interessante onder de realistische groep, die hier, na De Tière, rechtstreeks onder invloed van Heijermans, vooral sinds 1918 werkzaam is. Op bovengenoemde stukken volgde minder "flink" werk. De Klapperbeentjes, een blijspel, ging ongemerkt voorbij. Aan Ninon de Lenclos werkt de schrijver nu nog -- wat wel het beste bewijs is, dat evenals het publiek ook de auteur zelf geen vrede heeft gehad met dat te Antwerpen in 1923 gespeelde maar nog niet uitgegeven werk. In De twee vrienden en de vrouw wilde Schmidt dan een psychologische studie geven -- en dat was eerder een mislukking. Nu kwam 't Is de gang van de wereld, waarvan -- samen met de creatie door Dr. De Gruyter te Antwerpen -- de première is gegaan in de speciale atmosfeer, die des Landjuweels is.

Ernest W. Schmidt is een realist. Hij is zelfs een combatieve realist. Ter inleiding van zijn nieuw stuk wijst hij er op, hoe hij wars van alle modern streven de techniek getrouw blijft, die, naar zijn zeggen, vijf duizend jaren lang gehuldigd werd. Hij heeft het dan ook opgegeven, zich aan psychologische experimenten te wagen. Hij gaat terug naar de manier van Het Kindernummer, maar de scherpe en objectieve milieu- en typen-schildering, en deze terugkeer komt hem ten goede. Want dat kan Schmidt. Na elders te hebben mislukt, aarzelt hij nochtans niet te zeggen, dat zijne methode de moeilijkste is. Daarom verkiest hij ze. Dat is zeer verstandig.

Als ik zeg typen-schildering, bedoel ik geenszins, dat Schmidt in zijn stukken aardige en pittoreske uitzonderings-figuren verzamelt. Integendeel; zijn dramatis personae zijn verbijsterend-banaal en van een verstommende mediocriteit, kleine menschjes, die alle karakter-teekenen dragen aan dat klein-zijn verbonden : geldzucht, gierigheid, nijd, luiheid. Het zijn onbeschaamde egoisten, die hun zelfzucht tot een soort religie hebben vervormd, zoodat ook wat hun gevoelsleven motiveert even klein is als hunne bourgeoiswijsheid, gevoed door vooroordeelen, verwrongen eerlijkheidsbegrippen en een flauwe sentimentaliteit om bij te gaan huilen. En als kantteekening hierlangs luidt Schmid's philosophie : "'t Is de gang van de wereld."

Men heeft hem, naar aanleiding van zijn vroegere tooneelstukken, zijn cynisme verweten, want het standpunt van den auteur in reze raak opgemerkte en juist na-geteekende levenstoestanden beperkt zich altijd bij een onbewogen objectiviteit. Thans schijnt het mij, dat Schmidt in dit nieuwe stuk een idee heeft willen vastleggen, namelijk het groote leed voor de ouders, op een zeker oogenblik hun kinderen te moeten verliezen -- wat een fataliteit is, waartegen zij zich zoo lang mogelijk verzetten. Zoo althans doet Rachel Hentink in het hier betrokken familie-drama. Het motief van haar verzet is echter niet, zooals wij in zulk geval geneigd zijn te denken, moederlijke verkleefdheid maar wel hoofdzakelijk -- en dat zet op het geval Schmidt's stempel -- geldelijke berekening. Deze moeder wil vooral niet de loonen van haar zoon en dochter verliezen.

Wel versterken bijkomende omstandigheden de waarde van dit onedel motief: de man van Rachel Hentink is namelijk een half-blind geworden diamantslijper, die niet meer werken kan; bovendien sterft diens vader, die af en toe nog wat geld zond, in het eerste bedrijf. Dus zit dit huisgezin in een zeer angstwekkende situatie -- en hier komt nog bij, dat Rachel Hentink iets voelt voor een fuifje en gaarne de bioscoop bezoekt. Ieder van hare bestaansmiddelen vallen beurtelings uit haar bereik: haar dochter, vrijt met een armen jongen, die in dit huis "schurk" wordt genoemd; haar zoo geliefde zoon echter verleidt een eerzaam burgermeisje, wordt dus in een ander huis "schurk" genoemd. De dochter wil trouwen; de zoon moet trouwen. En ook oom Louis, die weleens nog een beetje pret en een fleschje champagne in huis bracht, maakt zich onmogelijk, doordat het ten slotte blijkt, dat dit onsmakelijk heerschap met zijn vrijgevigheid slechts bedoelde zijn lief nichtje te verleiden. Dat zijn de details van het verloop der actie. Schmidt heeft dat scherp gezien en zet dat flink op de planken. Het is rigoureus waar; het is verbluffend juist. Dit stuk is, naar den vorm, in zijn genre een perfectie -- althans de twee eerste bedrijven. Alleen is die perfectie -- 't spreekt van zelf -- een beetje versleten.

In III geeft Rachel Hentink toe. Waarom? Wij vermoeden dat een soort moederliefde ten slotte haar egoïsme verslagen heeft -- of is het de finale vaststelling, dat haar verzet nutteloos blijkt, want de kinderen zijn natuurlijk heengegaan zonder hare toestemming. Ik zeg : wij vermoeden -- want de ontleding van haar zielestrijd verbergt Schmidt realistisch-juist achter een onmeedoogend gesloten deur, dewelke Rachel Hentink dan eindelijk openduwt "omdat ze 't niet meer uithouden kan" en hare kinderen wil omhelzen. En dat is het sentimenteele slot, het "goede einde", dat Schmidt van zijn cynisme heeft afgedwongen, maar dat hem m.i. veel minder afgaat dan de magistrale uiteenzetting van oom Louis' ploertige levenswijsheid en dat meesterlijke verlovingsdiner met verbeten aangezichten rondom een lachende tafel, dat eindigt in een merkwaardige vechtpartij -- tooneeltje dat aan de knapheid van een Heijermans doet denken. Alle hors d'oeuvres -- want ieder realistisch tooneelspel beschenkt ons daarmee in ruime mate -- zijn verzorgd. Daar is onder meer een brutaal stuk van een half idioot tienjarig jongetje, dat prachtig gesilhouetteerd is. En ook Mark Hentink, de diamantslijper, is een merkwaardige schepping; hij wandelt door dit gebeuren als een door fataliteit van allen zin tot reactie beroofde vreemdeling in eigen huis, het hoofd buigend en duldzaam. Zijn vrouw regeert. En de uitbeelding van haar vies karakter geeft dit stuk een onloochenbare originaliteit. Alleen het laatste tooneel is foutief.

Het stuk werd gunstig onthaald. Het was goed gespeeld en vooral tot in de puntjes verzorgd, af. Dit fel realistische drama hebben de heeren De Deken en Bury in een vereenvoudigd décor vol smaak geplaatst (moderne wandbekleeding in ééne nogal-felle kleur) en dat was zeer aardig. Maar nu blijft nog de vraag bestaan, hoe gij, uit een realistisch standpunt, zulke nauwkeurige copie van grof leven plaatsen kunt in zoo verfijnde woonkamers -- want om zulke keus te doen voor de decoratie hunner woning, daartoe heeft niet één der optredende dramatis personae den noodigen goeden smaak.