Verschaeve bemoeide zich niet met het twisten over vormvernieuwing op tooneelgebied. Hij zit eenzaam in zijn eenzaam dorp en... schrijft drama's. Het versnelde tijdsrhythme voelt hij weinig. Zijn voorbeelden blijven Vondel, Goethe, Hebbel. Zijn geest blijft die van de Renaissance. Hij liet een treffende studie verschijnen over Michelangelo's Profeten. Zoo zou hij menschen willen scheppen. Hij worstelt tegen het woord, dat vaak zoo onwillig is. Na «Judas» heeft hij naar klei gegrepen en voelde eens te meer den bitteren strijd tusschen geest en materie. Deze strijd is Verschaeve's drama, dat we voelen leven in elk zijner tooneelspelen en dat aan al zijn werk een aangrijpende inwendige verscheurdheid geeft. En dan treedt de dichter Verschaeve zelf naar voren, overschrijdt zijn dramatisch bestek, uit zich in een geweldige lyriek, waarbij de stylisten gaan hun fijnzinnigen neus opkrullen. Zijn dramatis personae zijn dan nog slechts woordvoerders, die het drama van Verschaeve naar ons toebrengen. Verschaeve diept hun geval uit, buiten hen om, zonder hen, tegen hen desnoods (en dan wordt zijn werk geheel cerebraal) of hij kruipt zelf in de huid van zijne personages en schenkt ons brokken lyriek, die, oprecht en onstuimig, bij poozen den dramatischen gang van zijn stuk tegenhouden. Geen van beide werkwijzen is in feite bijzonder «tooneel». Men speelt trouwens Verschaeve's stukken moeilijk. Men verminkt ze. Men verkracht ze. Verschaeve stoort zich aan al die dingen niet. De speelbaarheid van zijn stuk schijnt hem weinig te bekommeren. Hij schept figuren : De Artevelden, Verbiest, Judas. Nu Maria-Magdalena. Wat is de groote zondares in dit nieuwe stuk geworden ?

Het stuk begint met het rumoer van een groot festijn. Maria-Magdalena is de wellustige schoonheidskoningin, die door de Romeinen wordt aangebeden. Zij heeft de fierheid van de Jodin en de verfijning van een Grieksche hetaere. Zij is een superieure vrouw, die van het eerste oogenblik af verheven staat boven allen. Ze kan niet «gevallen» zijn. Ze schijnt reeds een louteringsproces te hebben doorgemaakt. Dit proces zal zich nu verder ontwikkelen. En hier plaatst Verschaeve de «vondst» van zijn stuk : Quadratus. Hij is een jonge Joodsche worstelaar, die Magdalena lief heeft en haar verdedigt tegen het morrende volk. Hij is degene, die onbewust Maria-Magdalena brengen zal op den weg ter zuivering en ter verlossing. Hier zijn namelijk diverse opvattingen mogelijk en verdedigbaar. Bekend is degene, waardoor Maria-Magdalena's bekeering (althans in haar eerste moment) wordt voorgesteld als een sexueele afwijking te meer van een vrouw, die in hare onbevredigheid steeds prikkelender sensaties zoekt. Verschaeve verwijlt geen oogenblik op dit plan. We voelen nauwelijks in Magdalena de overspelige vrouw. Reeds in de eerste gesprekken is ze meer geest dan lichaam. Hare bekeering moet des geestes zijn.

Zij ziet Quadratus worstelen met een Romein. Het is een felle kamp, want Quadratus vindt in Mnasoon een taaien tegenstander. Maar hij vecht voor Magdalena, en dat vertiendubbelt zijn moed. Stijgend laait de belangstelling op rondom den worstelkamp. De Romeinen geven aan de vechters voortdurend dierenbenamingen. Magdalena gaat dan ineens in Quadratus een mensch zien. Hij is bovendien een mooie man. Zij wedt op Quadratus. Hij wint. Stralend van geluk staat hij voor Magdalena. Maar de Romeinen zijn nijdig over deze Joodsche zegepraal. Quadratus wordt vermoord. En deze dood snoert hem nu ineens aan Magdalena's hart. Quadratus is voor haar gestorven. Deze dood brengt haar een gevoel, dat méér is dan zinnelijke liefde. Deze dood brengt haar liefdepijn. En dit is haar eerste stap op den weg, die haar brengen moet aan den voet van het kruis op Golgotha. Is dit geen diep-menschelijke motiveering ? Reeds van dit oogenblik af zien wij de beteekenis der Magdalena verruimen. Zij wordt «de» vrouw.

In het tweede bedrijf (dat het best geslaagde van het stuk is) zijn wij voor de poort van Naïm. Quadratus is namelijk niemand anders dan de zoon der weduwe van Naïm. Daar staat ze en schreit te midden van andere joodsche vrouwen. Een lijkstoet, dien Magdalena grootsch en rijk heeft gewild, nadert. Onderwijl hitsen Farizeërs het volk op en de moeder zal te kiezen hebben tusschen de priesters van haar godsdienst en de minnares van haar jongen. Een eerste subliem moment : beide vrouwen aan deze lijkbaar. En dadelijk gelooft de moeder in Magdalena's smart. Intuïtief, zonder betoog -- zooals moeders voelen -- voelt zij den ommekeer in Magdalena ; en de Farizeeërs kunnen oprukken.

Dan gebeurt het mirakel, simpel, haast zonder woorden, trouwe weergave van het Evangelie-verhaal. Jezus nadert en wekt Quadratus uit den dood. Hij gaat weg. Eerst een ingetogen stilte. Dan de volksjubel. «Magdalena is achteruitgedeinsd en staat roerloos, met wijdopen oogen, een en al drinkende bewondering» (we denken aan een foto van het eerste plan in een film, een groot gelaat, met het heele drama geconcentreerd in de groote oogen). En alles verdwijnt. De menigte gaat heen. Quadratus is weg. Magdalena blijft alleen, met het wonder, dat brandt in haar oogen. Het wordt nu een heerlijke ontboezeming, die aanvangt in gefluister, steeds crescendo gaat, groeit tot een opeenvolging van dronken kreten. In een roes gaat zij heen. Al evenzeer als Quadratus is zij gewekt uit den dood.

Nu beleven we de verdere voltrekking van het wonder. Eerst de stomme overgave van de dienares, die de voeten van den Meester hult in de weelde van haar zondige haren. Dan de opwekking van Lazarus. Dan de kruisdood. Ten slotte de verrijzenis. Verschaeve diept uit. Hij verplaatst nu voortdurend den lichtwerper. Hij wil het grondlooze van de vrouwe-ziel doorpeilen. Valt dit niet binnen het domein van de zuivere lyriek? Hier althans komt de strijd tot uiting, die in Verschaeve zelf woedt. Strijd tot bemachtiging van een soms ontsnappende techniek. Strijd, waarbij de geest voelt, dat hij de stof niet voldoende dwingen kan. Verschaeve heeft al te lange monologen willen vermijden, heeft opzettelijk gezocht naar handeling en bewogenheid, dit soms tot schade van de hoodlijn van het werk, die af en toe verbrokkeld schijnt. En hier krijgen we nu de passages waarop ik wees in den aanvang dezer bespreking. Magdalena ontleedt haar eigen gemoedsgesteltenis. Ze legt zich zelf uit. Ze doet dit objectief, in soms dorre betoogen. Verschaeve vermelt zich in psychologische afleidingen, die hij zijn heldin in den mond legt( blz. 94-97) en om den monoloog te voorkomen, geeft hij thans aan Magdalena den «nuttigen» Quadratus als confident. Elders breekt den plots de lyricus naar voren. Wijd worden dan de sluizen opengezet en Magdalena zingt haar vedere evolutie. De auteur verdeelt zelf deze zangen in strophen. In deze lyrische gedeelten schijnt Verschaeve dan soms aan de grens te staan van alle uitdrukkingsvermogen en stapelt beeld op beeld (Magdalena wil als «leeuw» in het graf, waar Jezus als «lam» ligt). Zijn dramatis personae schijnen soms geheel in het wilde te praten, zonder nog de waarde hunner woorden te meten, zonder eenige controle te houden over samenkoppeling van gedachten en beelden. Zoodanig leeft Verschaeve in zijn helden, dat hij vaak mede die controle verliest. En zoo komen hier en daar verzen voor, die plotseling wanklanken lijken.

Wat de handeling zelve betreft: drie groote gebeurtenissen omkaderen den liefde-diepgang in Magdalena, en motiveeren hem : Lazarus' opwekking, Christus' kruisiging en zijn verrijzenis. Hier schijnen sommige tooneelen bijwerk, bijvoorbeeld het tooneel der rouwbetuiging in Lazarus' huis, dat een anecdotisch hors-d'oeuvre is. Ook de scène der soldaten rond het graf is ietwat langdradig. Wij werden trouwens verwend door de concentratie in de eerste bedrijven. En een paar keeren vragen we : waar is Magdalena ? Zij is er altijd. We voelen haar, ook als ze afwezig is. Maar of dit procédé, waarbij de toeschouwer het hoofd-drama moet voelen mede-evolueeren achter de voorgestelde gebeurtenissen, wel «tooneel» is, durven we betwijfelen. Het bedrijf van den kruisdood bijv. dat gevuld is met bladzijden lange uitroepen van het volk (allemaal korte en trouwens teekenende zinnetjes) schijnt mij haast niet te verwezenlijken.

Dergelijk stuk is nochtans van aard -- evenals «Elijah» -- groote regisseurs te bekoren. Totnogtoe hebben slechts dilettanten hun goedbedoelde maar vanzelfsprekend ontoereikende zorgen aan deze werken besteed. Het blijkt immers dat we geen tooneelliteratuur hebben, die waardig is van het repertorium van een schouwburg. Het blijkt ook aleens dat we... in een klein land wonen.