Pascal is gehuwd met Louison en leeft gelukkig in de vredige atmosfeer van een stil Vlaamsch stadje -- tot de zuster van Louison, de blonde Magdeleine, bij hen komt inwonen en de artiest een verrukking in zich voelt ontwaken voor hare teedere en naïeve schoonheid. Den dag dat Louison deze verliefdheid van haar man ziet, zakt zij bewusteloos ineen. Zij wordt ziek, zij verkwijnt, zij zwijgt. Zij heeft geen woord van verwijt voor den man, wiens liefde zij voelde henen glijden. Zij wacht op den dood met een stillen lach. Pascal kan deze duldzaamheid niet dragen. Bij het verkwijnen van Louison in deze niet uitgesproken smart voelen Pascal en Magdeleine hun schoonen droom wegsterven. Uit den dood van Louison groeit voor Pascal en Magdeleine een wederzijdsche haat. Zij zullen van malkander weggaan als vreemden.

Dit werk, Le sculpteur de masques, dat gisteravond voor het eerst, naar ik meen, in het Nederlandsch vertoond werd (vertaling van Arie van den Heuvel) is veertien jaar oud. Het staat verder van ons dan dat meesterlijke Cocu magnifique van denzelfden auteur ; zelfs zijn wij eenigszins verwonderd over onzen indruk en zien te dezer gelegenheid, hoezeer de laatste tooneel-experimenten invloed op onzen smaak hebben gehad, denken terug aan de verklaring van Claude-Roger Marx : "Het onderwerp heeft geen belang, is ten hoogste een aanleiding", zien hier het heele gegeven uitgewerkt niet zoozeer in op zich zelf boeiende stukjes dialoog zooals in Marie ou la manière douce, maar in een opeenvolging van sterk-gesuggereerde stemmingen, "troebel en troebleerend", waarin elk culminatie-punt geteekend wordt door een stilte. Climax van point-d'orgue's.

Deze methode, waarbij wij denken aan Maeterlinck, J. J. Bernard, Sarment, drijft Crommelynck tot een verre consequentie. Hij weeft het heele gebeuren in een troebel waas ; hij ontsluiert nooit iets ; ieder van zijne tooneelen klimt langs een diep-tragische lijn, tot ons de ontknooping er van in zooverre gesuggereerd is, dat werkelijk alle woorden overbodig zijn. Dit is een uitstekende manier ter uitdieping van eene ietwat ziekelijke en gecompliceerde psychologie ; ik zeg : gecompliceerd wegens het gewild onklare van ieder karakter, dat ons hier uitgebeeld wordt in een floers, waardoor slechts de diverse gevoelstoestanden schemeren.

Juist deze innigheid -- de toon van het werk -- verruimt de beteekenis van het voorgestelde geval. Het feit dat tot het spel aanleiding gaf, wordt van ondergeschikt belang. De symboliek vloeit steeds breeder uit de anecdote weg -- (geheel het derde bedrijf) -- en dat is iets wat wij nu misschien hooger schatten en beter begrijpen dan vóór veertien jaar het geval was.

Het werk van Crommelynck is moeilijk te rangschikken ; hij zelf noemt het "théâtre impressif". Waartoe ook classificeeren -- als het werk zelf een zoo hooge verfijning en zoo zuiver accent bezit als deze innige tragedie. Crommelynck is -- ik copieer dezen zin uit het programma-blad van den schouwburg -- "een mensch van lijdend vleesch en nerven, die in liefde als een toorts te branden staat. Hij behoort daarom tot deze soort kunstenaars, die, lang na hunnen tijd, nog leven in het hart der menschen."

De vertooning van De Maskersboetseerder is misschien de best geslaagde onder al de gala's, die de "Vereeniging voor goed Nederlandsch tooneel" te Brussel ons heeft aangeboden. Ditmaal viel het stuk geheel in het bereik der regie. Het inzicht was juist. De spanning werd bereikt. En er was een groeiende suggestie. Gaandeweg met de stemming op het tooneel groeide de belangstelling in de zaal. Het is een mooi succès geworden. Gezorgd was overigens voor een enscèneering vol goeden smaak. Het ruime atelier van Pascal zag uit op een grijzen muur, waarboven in de verte de toren der stad rees in een heldere lucht. Resy Verschueren speelde Louison, bescheiden, stil, diepmelancholisch ; een tikje naar het melodrama toe in het einde van II. Naast haar was Irma De Veirman (Magdeleine) een blond raadsel en tusschen deze twee vrouwen wandelde A. Maes (Pascal) als een bestookte onrust naar links en rechts gestuwd door de angstige vraag, die in zijn hart bloedt -- lijdend, ineens opvlammend, met vlagen van bittere woorden, dan opnieuw duldzaam, gebroken.

De carnaval-begeleiding in III was zeer kleurig, doch miste rhythme en stijl. Het derde bedrijf eindigt met een berechting, die overbodig schijnt en het stuk sluit met een goedkoop effectje -- want meer aangrijpend was m. i. geweest, zonder eenige verdere afleiding, het in haat verstokte zwijgen van Pascal en Magdeleine, bij het vernemen dat Louison haar geheim heeft medegedragen in het graf.