J'ai ri -- me voila désarmé.

Men vroeg iets om te lachen na de griezelige spookgeschiedenissen die vooraf gingen. De letterkundige adviseur van het "Volkstooneel", Wies Moens, heeft in "Pogen" een nogal heftigen uitval gedaan tegen de op "De Nacht" en "Advent" alhier uitgebrachte critiek, dewelke trouwens meer gericht was tegen zijn smaak dan wel tegen de door Johan De Meester jr. gehuldigde tooneelvizie -- maar hij zorgde er nu voor bij de keuze van dit stuk, dat het volk juist kreeg, wat de critiek vroeg, en dat lijkt mij toch eenigszins 'n bewijs dat hij zelf aan bedoelde critiek meer waarde heeft gegeven dan uit zijn zenuwachtig betoog in "Pogen" mocht blijken.

De reactie is 'n beetje... fel. Was dat opzettelijk? Moens heeft gezeid : "Gij wilt nen keer lachen; gij zijt het moede spoken en geesten te zien en den dood waar te nemen in zijn sombere tochten door 's menschen leven -- wel lacht nen keer. Maar lacht dan werkelijk ! Lacht behoorlijk ! Lacht Vlaamsch ! Lacht u 'n breuk ! Lacht u kreupel ! Niet den fijnen gemoedelijken lach gun ik u om een spiritueel blijspel ! Lacht om het grove plaisir van onze rederijkers. Ik geef u bier, wijn, vrijage, en een ganzenfeest! >

Dat zijn de eerste woorden van deze 17e eeuwsche cluyte.

Hier interesseert ons geen oogenblik het onderwerp : een anecdote over Keizer Karel, die op een vastenavond ten disch ging bij een eenvoudigen schoenlapper en dezen om het prettige maal beloonde met op zijn verzoek, de "leersse" -- der lappers symbool -- te "cronen", bij welk verhaal Michiel De Swaen, geneesheer, dichter, "factor en prinsse" van de Duinkerksche rederijkerskamer Sint-Michiel, een zeer banale liefdeshistorie heeft gevoegd : Jacquelyne, 's lappers dochter, houdt van den knappen Jooren, maar haar grimmige vader wil dat zij trouwt met Kosen.

De omstandigheid van 's Keizers bezoek toont echter Kosen's lafheid en Jooren's heldenmoed; zoodat, naast de "leersse", ook dit jonge paartje wordt gekroond zooals het past voor een vastenavondspel.

Wij denken er ook niet aan, hier psychologische eischen te stellen en ons af te vragen, hoe het mogelijk is, dat deze zelfzuchtige vader aan den edelmoedigen vorst zulke... vage eer vraagt in plaats van wat "duymekruit" om even het verlies van Kosen's spaarpot te vergoeden; wij zijn algauw in de gewenschte vastenavondstemming, zien eten, drinken, vrijen -- en hebben pret om de jolige replieken. Het stukje komt over ons als een roes, een schaterlach, een felle schreeuw, die door onze hersenen davert.

De uitbeelding gaf ten volle de bij dezen tekst hoorende charge. Lampions versierden de zaal. Het voordoek was door Moelaert in felle kleuren geschilderd : een stad in waggelenden vastenavond-dans, met scheeve huizen en rondschijverende windmolens. Het interieur van den lapper was een meesterstukje van humoristische mise-en-scène, waarbij gewone patronage-décors waren omgekeerd rondom een onooglijken huisrommel, die, hoewel herleid tot een minimum van requisieten, volstrekt den indruk gaf van een warboel zoo groot als op het tooneel kan worden tentoongesteld.

Hierin schreeuwden alle personnages op zulken toon, dat het kleine zaaltje er van beefde. De meeste spelers van het "Volkstooneel" zijn gelukkig reeds heesch, zoodat het resultaat van hun pogingen min of meer onder den invloed van deze omstandigheid leed; alleen Louis Plaum, een frisch aangeworven kracht, die 's Keizers lijfwacht Ambroos speelde, is op dit oogenblik nog niet heesch, maar hij zal het, als hij verder met zulke minieme spaarzaamheid zijn klok-stem ten beste geeft, gauw genoeg worden.

Men heeft den goeden smaak van den letterkundigen adviseur des Volkstooneels aangevallen. Natuurlijk is hier andermaal gelegenheid voor. Maar de lach stemt mild -- en bovendien werd te dezer gelegenheid de fierheid om onze vaderen in ons opgewekt door een reeks uitroepingen van Dr. Celen, die de vertooning met een vriendelijk woordje inleidde en ons toesprak in dezer voege : "Hoe fijn is deze klucht! Hoe rijk is ons verleden ! Laten wij ons verlustigen aan dit vroolijke vastenavondspel !"

Beste lezer, wie kan daaraan weerstaan ? De Vlamingen zullen nooit veranderen. Als de voorrede luidt : "Aenschouwt en lacht !" zijn zij reeds bij voorbaat tevreden.

Daar was trouwens in dit geval, alle reden toe.