Men schrijft ons uit Brussel: Brussel heeft zijn "théatre d'avant-garde". "Le Groupe libre", de nieuwe tooneel-onderneming, waarover ik u reeds schreef, heeft haar eerste kunst-matinee gegeven in een bioscoopzaal aan den Leuvenschen Steenweg, welke met het oog hierop gewijzigd is tot een moderne theater-zaal. Vertoond werd: het bekende stuk van Capek: R.U.R., dat reeds te Brussel in Nederlandsche vertaling is gespeeld bij de tweede van de in onzen Vlaamschen Stadsschouwburg gegeven gala-voorstellingen in het afgeloopen seizoen. Het heele moderne artistieke Brussel is te dezer gelegenheid samengestroomd, zoodat de zaal werkelijk een curieuzen aanblik bood. Overal bekende en karakteristieke personaliteiten, expressionisten, cubisten, zeer modern aangekleede juffertjes, dandy's, tooneel-artisten van alle gezelschappen, Delacre, Camille Poupeye, Piérard, de communist Van Overstraeten e.a. Het zag er bijna uit als een tooneel-experiment, dat opzettelijk voor tooneelkunstenaars gegeven werd. In de hall van de bioscoop was een tentoonstelling van werk van den jongen artist Fernand Scoufflaire aangericht en op de muren der zaal zelf prijkten affiches van een anderen jongere, Sacha Clercxs. Alles rondom deze vertooning was jong. Onnoodig dus, hierbij te voegen, dat een soort electriciteit van geestdrift over dit zeer bijzondere publiek hing. Er werd gepraat, gediscussieerd, getwist, geschreeuwd -- er werd vooral toegejuicht, en gij zult den graad dezer temperatuur nagenoeg kunnen schatten, wanneer ik u zeg, dat na het laatste bedrijf het doek tienmaal gehaald werd.

Het te dezer gelegenheid speciaal opgetimmerd tooneel was laag en breed. Een licht geel gordijn scheidde het van de zaal. De verlichting kwam uit twee lichtbakken, die in de zaal waren opgehangen nagenoeg zooals in "De nieuwe Spieghel". Eerlijk gezegd, waar meest iedereen onder dit Fransch-sprekend Brusselsch publiek gewoon verbluft stond, vonden wij, die de stukken van Teirlinck en de prestatie's van het "Vlaamsche Volkstooneel" kennen, hier weinig aanleiding tot verbazing. Wij vinden het zelfs jammer, dat deze eerste prestatie, vooral ten aanzien van het avant-garde-karakter der onderneming, tenslotte zoo weinig blijk gaf van verrassende originaliteit, beslist -- wat het spel betreft -- deed denken aan de spektakels van het "Théatre du Marais" (in welk theater dan natuurlijk alles verzorgder is en meer afgewerkt), en anderzijds nogal duidelijk de teekenen droeg van wat Johan de Meester Jr. en Gérard Rutten in verband met regie en enscèneering ons hebben geleerd. Zoo werd er gespeeld in een grijs gordijnen-décor, dat wij hier uit het schermen-bezit van het "Volkstooneel" geleend waanden. Alleen werkelijk interessant, hoewel ook dat denken deed aan de fond-doeken van Rutten, onder meer aan diens fantastisch schilderij van de dansende karnavalstad in "De gecroonde Leersse", was hier een groot behangsel, dat over de heele breedte van het tooneel strekte en in den achtergrond de reusachtige fabrieken der menschen-machines voorstelde; hel-gekleurd, hoekig en zeer expressief tafereel, dat in de grijze gordijnenomlijsting uitstekend tot zijn recht kwam. Gedurende de vier bedrijven werden nagenoeg diezelfde gordijnen behouden, maar dan in II en III heel het tooneel, ook den achtergrond, afsluitend. In IV werd het tooneel voortdurend donker gehouden, ondanks het feit, dat de in dat bedrijf spelende acteurs geregeld in een spiegel kijken. Bij het einde bloeide in den achtergrond een rozig licht open en klaarde een lichtgroene gestyleerde tuin op, een soort aardsch paradijs, vaat waaruit dan de twee menschgeworden robotten opnieuw de aarde bevolken zullen en veroveren.

Toch heeft deze uitstekende vertooning, na de veel minder goede Vlaamsche, m.i. het stuk niet gered. R.U.R. kan niet onvoorwaardelijk een goed stuk genoemd. Het gegeven is buitengewoon interessant. Het voorspel is een verbluffendrijke belofte. De drie volgende bedrijven brengen dan gaandeweg een onoverkomelijke desillusie. Het derde schijnt namelijk totaal overbodig en het vierde is een melo-bedrijf van meer dan bedenkelijk allooi.

Coupures, en ook fijner, rapper, voornamer spel zetten het stuk op een hooger plan dan dat in onzen Vlaamschen Schouwburg het geval was, maakten het stuk meer genietbaar, sloten alle verveling uit. Enkele tooneelen, waar de traditie van het "Théatre du Marais" het duidelijkst aan het licht kwam, ontroerden werkelijk ; zoo de scène, waar Hélène bekent, dat zij de formule der menschen-fabricatie heeft verbrand; zoo ook het slot van II, wanneer ineens de stoomfluit der fabrieken giert ten teeken van opstand en Domin zegt: "het is nog niet middag". De artisten slaagden er uitstekend in, de stemming te scheppen, die het best aan een publiek de atmosfeer van een tooneelspel mededeelt. Stemming van angstig wachten, hijgen zelfs. Het stuk was vol bange emotie-rijke pauzen tusschen nerveus geprecipiteerd spel in. De zaal luisterde ademloos. Vooral was de vertolking in hoogere mate "gemecaniseerd" dan bij de Vlaamsche vertooning -- en dat diende het stuk. Raymond Rouleau, regisseur en stichter der groep, vertolkte met groot talent de rol van Harry Domin en ook Boris Balachoff (Alquist, de laatst overblijvende mensch) had sublieme momenten, maar kon het niet volhouden, bewees ons andermaal na Arie van den Heuvel, die ook aan deze rol tevergeefs al zijn talent wijdde, dat deze in pathos en weeërige sentimentaliteit gehulde figuur niet uit te beelden is. Wat echter vooral aan deze vertooning een heel bijzondere en niet te schatten waarde heeft gegeven, was de innig-mooie en zuivere vertolking van Hélène door Tania Balachova, die in deze wereld van machines hare schoone menschelijkheid openspreidde als een sieraad van niet te schatten kostbaarheid. Dat was tooneelspeelkunst zooals zo zelden wordt te genieten! geboden -- en reeds alleen om de revelatie van Tania Balachova mag het eerste optreden van "Le groupe libre" een gelukkige gebeurtenis genoemd.