Een koloniaal stuk. Het doet onder velerlei opzicht denken aan de stukken van Jan Fabricius -- met dit verschil nochtans -- dat het niet gesitueerd is in de Belgische Congokolonie, maar in het moederland. De hoofdpersoon heeft wel iets van Wilko De Hond, althans diens vastberadenheid, diens wilsksacht, diens minder gelukkige verliefdheid, (ook in "La dernière victoire" verliest de altijd-winnende en wordt door een vrouw verslagen) doch mist diens klare eerlijkheid. Hieraan heeft ook de schrijver schuld. Wij weten niet duidelijk genoeg wàt de explorateur Haudent in Congo heeft uitgevoerd. Nu hij in zijn vaderland rijk is teruggekeerd breekt namenlijk een pers-campagne tegen hem los en wordt er geïnsinueerd dat hij zou betrokken zijn in allerlei verdachte zaken, slavenhandel, uitmoorderij, plundering en zoo al meer. Haudent raast daartegen op, aar bewijst niets; hij schijnt er trouwens niet het noodige belang aan te kunnen geven -- want is smoorlijk verliefd, hij de vijftigjarige, op zijn pleegkind Madeleine, eenige dochter van een officier die met hem in Congo was en in zijn armen is gestorven -- nadat Haudent beloofd had Madeleine als pleegdochter aan te nemen. Zij was toen nog een kind. Nu is zij twintig jaar geworden. Coup de foudre. Hij wil ze hebben. Hij is nu weer in Europa en wil genieten van zijn rijkdom en, waar het niet in zijn gewoonten ligt over moeilijkheden te struikelen, aarzelt hij ook niet, na een definitieve weigering van Madeleine, zijn toevlucht te nemen tot grof geschut -- want dit moet zijn "laatste zegepraal" zijn.

Madeleine blijft des te vinniger volharden in haar weigering, daar zij onderwijl haar hart heeft weggeschonken aan den jongen Julien Fabrice, dien Haudent zoo onvoorzichtig was als secretaris in huis te nemen. Bovendien ziet het meisje een laatste kans voor redding in de verkleefdheid van Haudent's mama, een kranige oude dame, op dat gebied heelemaal "de moeder van haar zoon", die ergens op een buiten woont en naar wie dan ook het meisje, na een definitieve bedreiging van Haudent, heen vlucht.

Het is inderdaad erg wat Haudent doen wil; de geringe sympathie die wij nog zijn kranige vastberadenheid toedroegen, verliest hij er bij. De krant n.l., die de campagne tegen hem leidt, blijkt zeer omkoopbaar te zijn en vraagt alleen, naast geld, een naam op wien al de gebeurde gruwelen kunnen geladen. De naam ligt voor de hand, Madeleine's vader, de officier die ginder is gestorven. Zoo luidt ook Haudent's bedreiging ; hij wil Madeleine treffen in het dierbaarste dat zij bezit, de schoone herinnering aan haar vader, wiens naam hij bereid is aan persploerten over te leveren, als zij, de dochter, zijn liefde blijft verstooten.

In het derde bedrijf echter staat Haudent voor een macht die equivalent is met de zijne : Madame Haudent, zijn moeder. Geheel het derde bedrijf is een dialoog tusschen die twee, duel van woorden, fel bewogen gesprek dat een Bernstein bijv. zou opgewerkt hebben tot een prachtig stuk theater, en waarbij de handigheid van Rency wel eenigszins te kort is geschoten. Niettemin is het bereikte bevredigend. De moeder wil den zoon bewijzen dat deze laatste overwinning een overwinning is die hij behalen moet op zich zelf. Madeleine heeft iemand anders lief. Hij, Haudent, moet voor de jeugd wijken. Als argument vertelt de moeder dan haar leven, dat er een is van opoffering en zelfvergeten om hem, haar zoon. Dit overtuigt hem. Hij schreit. Zijn laatste woord is -- en dat teekent heel eigenaardig dezen in de koloniën versteenden man --. "Vooral, zeg niemand dat ge mij hebt zien schreien !"

Daar is in dit stuk een interessant dooreenstrengelen van twee conflicten : het geval van den ouderen man die een piepjong meisje wil huwen -- wat alles behalve nieuw kan worden genoemd -- maar dan het meer bijzondere geval van den man die in de koloniën eenigszins tot een bruut werd en zich ternauwernood nog aanpassen kan bij een Europeesche beschaving, welke hij ginder verspreiden , ing doch waarvan hij meer vervreemd is geraakt dan de openbare opinie, en de pers in 't bijzonder, gedoogen kan. Dit laatste motief werd in de Belgische tooneelliteratuur nog niet behandeld, ook niet in de Vlaamsche. Belangstelling voor zulk werk is hier anders in hooge mate; ten bewijze daarvan het succes van "Dolle Hans", "Suikerfreule" enz. Ook in de Fransch-Belgische tooneelliteratuur staat het stuk in zijn genre bijna alleen; ik kan slechts nog vermelden "Haya", een tooneelspel van den bekenden romanschrijver Herman Grégoire -- maar dat stuk speelt in de Congokolonie zelf.