Een stuk en een interpretatie die beiden bewijzen hoe zeer onze katholieke tooneelgilden aan "vernieuwing" willen doen, en voornamelijk onder den invloed staan van het Vl. Volkstooneel. En, meteen ook onder den invloed van ons verjongd katholiek tooneel met zijn legende- en mysteriespelen.

Een kloosterbroeder die visioenen heeft, en St. Antonius tot hem hoort spreken terwijl een speciaal gekomponeerde muziek (ook volgens 't nieuw recept) hier bijspringt om dat wonder gebeuren te parafrazeeren; een herbergbaas, tot over z'n ooren in de miserie en 't ongeloof, die kibbelt met zijn kwezelachtige vrouw en kwezelachtigen schoonbroer, (feitelijk een karikatuur van een St. Antoniusvereerder, want rijke wrek, bewijst hij zijn kompassie alleen met schietgebedens), en weldra het bezoek krijgt van meneer den Duivel. Deze Duivel ofte duuvel speelt in dit stuk fameus zijn perten! Eerst doet hij zijn intrede onder de gedaante van een soort kolporteur der Internationale (met redingote en hoogen hoed), maar legt weldra zijn mom af, en wordt, met allen brio, meneer Lucifer. Een fel gemoderniseerde Lucifer alleszins. Hij draagt een grooten witten carnavalskraag gelijk de chemisten en de jood John in "Thijl" (regie Johan De Meester), en hij kronkelt zich, en doet acrobatisch, en rolt van plezier over den vloer, met de beenen in de hoogte, (zooals wij reeds vaak den benijdenswaardigen soepelen Renaat Grassin in zijn duuvel- ofte narrollen zagen verrichten) en er komt ook een mysterieuze uurplaat met dito wijzer bij te pas (gelijk in de spookgeschiedenis van "Smidje Smee");maar deze Lucifer steekt beslist al de anderen den loef af. Hij ontpopt zich immers tot een soort cabaretzanger, zingt met een vreeselijke mimiek allerlei slijmerig-romantische deuntjes, heeft zelfs een paar duo's met Baas Best aan, en aan 't eind, - steeds om hem te bekoren - danst hij den Charleston, en sleurt den herbergier in zijn helsche pirouetten mee. Dit Charleston-nummer van meneer den Duuvel wordt zelfs iets eenigs: het argeloos publiek klapt in de handen dat de zaal davert, en Lucifer improviseer:

"Ik heb succes bij het publiek, Zeg, Baas, is dat niet chieck? Dus draai ik den wijzer op nummer vier, En herbegin in vollen zwier."

En de pirouetten herbeginnen tot verrukking der heele zaal. Na dit alles weten wij dat Baas Best, de drie duizend frank welke zijn vrekkigen schoonbroer in zijn herberg verloor, niet zal teruggeven, doch, op rand van den charlestonneerenden-gezant der helle, er een dansorgel gaat mee koopen, en van zijn herberg een danspaleis maken. Maar, dan komt het broederke dat in den proloog visioenen had, een brood voor St. Antonius vragen aan den baas, die zijn laatste brood meegeeft. Dit brood wordt het uitgangspunt van een komplot van den goeden Sint, die gezworen, had, door het broederken, de ziel van Baas Best voor God te winnen, en die ook wint.

Geloof me nu vrij, dat ik het hierbovenstaande hoegenaamd niet schreef in een geest van kleinneering of bespotting tegenover onze liefhebberskringen, doch het wordt het heel natuurlijk corrolarium van wat dit stuk me te zien gaf. Al dadelijk blijkt dat dit stuk, alhoewel het den titel "geestig spel" ter hulp roept, redding zoekt in een geestigheid welke het toch te mal maakt, en het doel, hoe nobel ook, door allerhande extra-middeltjes voorbij streeft. En hier ligt, dunkt me, het gevaar: verlokt door de prestaties van het volkstooneel, dat min gevaar lijdt zich hierbij den hals te breken, willen onze katholieke liefhebbers mordicus ook het "nieuwe", het "frappante", het "sensatiewekkende" in hun vertooningen inschakelen, maar het vervalt in een barok die geen maat meer weet te houden, en keer op keer doodelijk zondigt tegen den goeden smaak. Voor het overige wemelt dit "geestig spel" van goede zetten en gedachten, maar is bepaald te lang uitgesponnen en stoot zich leelijke bullen en blutsen tegen de klippen van het modernisme. Een degelijke vertooning, waarin allerhande invloeden wanordelijk den kop omhoog staken en alle synthese of harmonie op de planken naar den weerlicht helpen, bewijst eens te meer hoe broodnodig het is dat eens een ferme, schrandere hand hier de teugels nemen zou, en al die lofwaardige energieën in recht spoor houden. Nu ontaardt dat tot een kabelbont spektakel waarin heel wat goede momenten kapot worden gemaakt door overdrijvingen en smakeloosheid "Terug ter Orde!" weze ook het motto waaronder ons kranig katholiek liefhebberstooneel zijn vernieuwing uitvecht!

Dit gezegd zijnde vestigen wij graag de aandacht op dit "Katholieke Tooneelgezelschap" in handen van den wakkeren en sympathieken heer E. Barbaix (die gaven heeft als acteur) en dat het zeker goed meent met zijn taak doch dat de gouden leuze diende te huldigen geen rijker kroon dan eigen schoon. Het zoeke niet zijn heil in het na-apen van anderen, maar trachte met eigen, sobere, simpele, natuurlijke middelen, zijn dankbaar publiek te boeien en te stichten.

Cr.