Men gunne mij dat ik dezen keer vooral nadruk leg op de atmosfeer der vertooning, en er dus "om heen" praat.

...Het geldt een openluchtvertoning, en in dergelijke gevallen kan de omgeving soms op zeer eigenaardige wijze een uitzicht krijgen, dat niet voorzien was. Een vriend uit Kortrijk schrijft mij dat "Lotje" van Van de Velde aldaar in de open lucht werd vertoond op dien memorabelen Zondag, toen te Blankenberge 11.850 baden werden genomen en ondergeteekende hoogstens nog de kracht had den wensch te uiten in een nijlpaard te veranderen. Het gebeurde dan in dienzelfden schroeienden zonneschijn dat te Kortrijk in het open-lucht-theater een jongentje met een lantaarn beweerde opzoekingen te doen op een muffigen zolder. De lantaarn had geen kaars, de zon bakelde, dozijnen zakdoeken werden doorweekt... en de zolder bestond niet, noch het jongetje, noch de lantaarn... noch het stuk. Ik wil zeggen dat in open lucht spelen feitelijk gevaarlijk is. De zon bijv. kan u de meest fatale poetsen bakken.

En dan de regen !... Als de spelers op de meest tragische momenten een knipoogje naar boven wagen om de komende regen-volumen te schatten... of als de dames méér huiveren voor haar bedreigde toiletjes dan voor het wreede lot van een of ander geschaakte onschuld (zooals gebeurt te Zalamea). De zon en de lucht zijn gevaarlijke medespelers. Maar er zijn nog andere gevaren aan openluchtspel verbonden. Daar is de omgeving zelf, de sfeer, de "ambiance". En op dat gebied was de vertooning van Calderon's stuk te Blankenberge een leuk experiment...

...Op de Botermarkt, in het hart van het nu overbevolkte badstadje, waar het seizoen in vollen gang is, werd aan den voet van een telefoonpaal een houten verhooging opgetimmerd, en den badgasten werd daarmee vriendelijk verzocht een paar uur naar Calderon te komen luisteren. Mijn vriend zei : je moet maar durven ! En inderdaad, de Blankenbergsche atmosfeer einde Juli kan bezwaarlijk gunstig genoemd worden voor dergelijke literaire oefening. Maar het gold natuurlijk een specialen Calderon, die dan nog door Walschap op speciale wijze was vervlaamscht, en natuurlijk ook op speciale wijze werd vertoond -- zoodat we hem gerust heeten kunnen : een Calderon voor badgasten.

We zijn dan den wemelenden dijk afgedaald en hebben gaarne plaats genomen op een groen stoeltje, dat voor de gelegenheid speciaal geverfd was, zooals later onze witte broek wel wilde getuigen. En niet het minst naar het publiek ging onze aandacht.

De plaatsen binnen de omheining waren tamelijk goed bezet, maar vooral daarbuiten was een compakte menigte geschaard, die drummend en reikhalzend het spektakel volgde van het begin tot het einde. Van "circuleeren" was geen spraak. En hoe interessant was het reageeren van deze schare. Alleen het "kijken" van de diverse aangezichten kon een mensch met psychologische doeleinden uren lang bezig houden. Twee authentieke visschers verzekerden aan twee niet-begrijpende Engelschen dat het Volkstooneel ook al datzelfde stuk was gaan spelen te Londen en te New-York -- waarop Walschap, die naast mij zat, onmiddellijk het plan opmaakte zijn villegiatuur te verlengen. Een dame met neusnijper, geboren te Binche of te Visé, peroreerde : "C'est une troupe ambulante, mais on voit que ce sont des artistes !" en trad daarbij met overtuiging op de teenen en op de nieuwe badschoenen van haar buurman, een rentenier uit Molenbeek die zoojuist in een schoenenwinkel een uur lang getwijfeld had tusschen model 14 fr. en model 22.50 fr. en voor zijn twijfel ook te Zalamea kwam een oplossing zoeken. Een schattige baby gierde om de plaisante tronie van Renaat Verheyen en lekte onderwijl met smakelijk geduld aan een onverslijtbaren suikerstok. Een groote lummel van een jongen ging onweerstaanbaar aan 't droomen van ijskreem, tot de verschijning van de lieve Yonnie Selma ineens een omwenteling teweeg bracht in zijn gastrische verlangens. En het badmeisje, dat mij elken morgen ten dienste staat aan het strand, en dat ik hier ook al ontmoette in den "ring", verzekerde mij dat het veel mooier was den "Marieken van Nijmegen", want dat ze drie keer had moeten schreien.

In een hoog en voornaam venster zat een mooie jonge dame, en verzorgde hare handen, en volgde het spel met een afwezig lachje. Een dikke glad geschoren Duitscher stond te blinken in de zon en liet zijn sigaar in zijn mond uitgaan -- en een Engelsche nurse, die een kindje aan haar hand hield, kreeg water in haar oogen. Het kind trok voortdurend aan de hand, maar de nurse bleef stilstaan -- met naast haar een vriendelijke politie-agent, die oogenschijnlijk al het fijne van het spel begreep, en almaardoor monkelde ; tot hij ineens zijn waardigheid vanher opnam ten aanzien van een viertal honden, die gedurende de 2de acte een gevecht in regel begonnen, en het rhytme van het spektakel een al te scherpe onderlijning bijzetten. Op een bijgelegen terras zaten twee jonge lieden te vrijen, onverstoorbaar...

Dit alles gebeurde in het koortsig Zaterdag-namiddag-gedoe van het badstadje : toetende auto's, rammelende wagens, schreeuwende krantenventers en huilende kinderen -- wijl de zon af en toe met scherpe stralen door wolkenbergen boorde en een beetje verder de dijk scheen op en neer te golven van de wandelende menigte op hortend jazz-rhytme, en nog verder de zee ruischte in haar kalme en statige sereniteit...

In dit kader werd Staf Bruggen aan een paal gebonden en knielde zijn schreiende dochter aan zijn voet. En het was plots een aangrijpend beeld van menschelijke eer en menschelijk lijden. Ik overdrijf niet als ik zeg dat op zeker moment deze zoo disparate menigte, waarvan beschrijving vooraf gaat, samengesnoerd scheen in eenzelfde gevoel, eenzelfde medelijden met deze tragische boerenfiguur, Pedro Crespo, wiens cordate verklaringen in het hart drongen van al de luisteraars die begrepen, en wiens houding en spel de anderen imponeerde en ten slotte ook meesleepte. Achter mij zat een Franschman, die met ontzag fluisterde : "Maintenant, il va juger tout le monde !" en wat verder veroorloofde zich een Antwerpenaar deze bedenking : "Alzoo en zijn er geen boeren meer!" Meer dan eens steeg de stem van Staf Bruggen zegevierend boven de andere geluiden ; en het klonk daverend :

en het was mooi ineens dezen "boer" te zien staan, verheven boven de briljante oppervlakkigheid van dit vadsig badstad-wereldje, zooals het deugd deed getuige te zijn van dit brokje Vlaamsch leven en Vlaamsche kunst te midden van dit klaterend cosmopolistisch gedoe...