Kleine meisjes spelen zoo gaarne moederken met hun « mieke-pop ». De mensch heeft trouwens altijd een neiging tot beeldekens gevoeld: hij hield veel van zijn eigen verkleind figuur en heeft er steeds om gelachen. Is 't een drang om zich zelf te kleineeren? Is 't grootheidswaanzin om grooter te zijn dan hij daar afgebeeld is? Wie zal het uitwijzen? Marionetten zijn zoo oud als de straat en de Vlamingen bleven er met hart en ziel aan gehecht.

Toen de mysteriespelen uit de kerk verdrongen waren, bleven de kelders floreeren. Daar hebben ze grof-weg, maar daarom niet minder oorspronkelijk, mirakelspelen, pantomimes, boertigheden zonder tal in 't leven gehouden. Het schouwtooneel was nog niet eens tot zijn gedaanteverwisseling gekomen, maar reeds waren de poppen in haar kelders een heele ontwikkeling opgegaan, en dat naar de strenge wetten der tooneelkunst ; Tristan, Roeland, Karlemagne, Barbarossa, de Heemskinderen : dat zijn de hoofdfiguren. Al het bovennatuurlijke, meer nog alle producten van volksvreeze vindt ge bij die poppen. Hier ziet ge de verholen machten ondereen vechten en strijden : 't goede beginsel tegen 't booze ; hier vindt ge zelfs sporen van 't oude heidendom uit Gallië naast de producten der Oostersche verbeelding, door de Kruisvaarders binnengesmokkeld. En later als de ridderschap uitsterft, vindt ge haar afgebeeld leven in de kelders: die ridderschap vol edele figuren, die opgaan tot de ridders van de H. Graal. Is Don Quichotte van Cervantes wel iets anders dan een wondere universeele marionet? Eer de Faust-legende door Goethe hervat was, vinden we ze niet in de populaire poppenkasten? Neen, het veel bewogen leven der poppen, zoo nauw met het bestaan van menschen en volkeren verbonden, werd nog niet geschreven. O die marionetten: zij hebben dóór alle waterkens gezwommen. 't Zijn wassen tooverbeeldekens, mirakuleuze beelden, afgodinnetjes, doodenprintjes, caricaturen of hekelaars... wat weet ik al. Zij maakten « 't verzet » uit in de geheime vergaderingen der vrijmetselarij ; de protestanten hebben ze gebruikt tot hun propaganda in de 16e eeuw; zij dienden in den eeredienst der « Rede » in de 18e eeuw. Nu nog vinden wij ze in de « stallekens » met Kerstmis en ook de kinderen zoeken er hun vermaak in. Les Jacquemarts des tours, Jean de Rivelles, Manneken-Pis, Op-Sinjoor, zij allen zijn geestesverwanten van de poppenfamilie. Charlie Chaplin zelf staat onder haar wetten. En « le grand théâtre » eens door Gordon Craig aangeprezen, door Materlinck ontworpen, stond niet heelemaal vreemd van die poppenwereld. Onlangs is de marionet herboren: een pop van onzen tijd met een zweem van cubisme, een slappe, mechanische pop die danst in den grooten modernen doodendans.

Eens stond ik met gespannen aandacht gebogen toe te zien op heel dat wereldje van houten, kartonnen, en stoffen marionetten, dat woelde voor mijn oogen. Een ordelooze microsmos : nooit begrepen. 'k heb gezocht en gezonnen naar de beduidenis van hun woelig gesnater. Sublieme kletspraat als 't praten van de menschen. In die koddige « fantoccini » trok voor mijn oogen heel « 't schouwtooneel der wereld » voorbij : geslepen arglist en wilde driften, doodslag en verstikking, triompheerende kobolten en heksen, verraad en moorderij. O tempora... En daartusschen als een levende ets van Dürer: Pietje de Dood. En toch... als bijwijlen de dikke walm der lampen uiteendreef, werd alle leven zoo helder, zoo simpel klaar in die poppenkast. Dan klaarden die blijde kinderoogen wijd-open en, een stem verhaalde al die zoete zeissels en vertelsels uit de oude wereld. De ruige stem van den poppenspeler kreeg een vreemden klank. En alles trok voorbij... De vlucht naar Egypte, Herode's woede, Judas' verraad, 't leven van den goeden St.Niklaas naast 't bitter wee der arme Genoveva. 't Kwam al in beweging: al wat ons ooit vanuit Turnhout of Epinal in zantjes verschenen was, stond voor onze oogen te leven. -- Zoo sprak de engel tot de nerders: ik ben het hoofd der gevleugelde hemelzangen; herderkens, herderkens, 't is koud en 't sneeuwt. Ziet gij dit licht daa? 't is de sterre. Scheert uw zoete schaapkens, en vlug, draagt de wolle naar Jesuken teer, die bibbert van kou en ellende... En de herders gingen heen door het Breughel-land en zongen een « suyverlick liedekyn »... Want, weet het toch, lang reeds vóór F. Timmermans schreef, waren herders en koningen van Vlaamschen bloede. Heel 't oude Vlaanderen zong in die woorden. Dit waren de heerlijkste uren van mijn diepste zieleleven. Zoo heb ik ook dit « Lijden van onzen Heer » in mijn hart ontvangen, als een levend altaarblad, glanzend schoon als een kerkraam or een oude verlichting, niemand heeft ooit geweten wat een schat ik daar ontdekte en redde.

Geschilderde, gecostumeerde marionetten pronken thans in de musea te Antwerpen, te Luik en elders. Ternauwernood werden de meest oorspronkelijke teksten van het eerste repertorium bewaard. De enkele « kelders » die nog open bleven spelen « du grand melo », maar ze hebben dan ook alle oorspronkelijkheid verloren. Werd er wel iets gedaan om de Vlaamsche poppenwereld te laten voort leven? Enkele artisten hebben een ontroerden groet gebracht aan die arme puppekens die door de kleingeestige zelfzucht van onzen tijd vermoord werden. Maar hebben de jongeren wel ooit bedacht wat 'n hulp zij kunnen vinden bij die poppen? Duitschers en Russen hebben het beter begrepen. In Duitschland, en Holland en in Engeland zijn er technische werken verschenen die eene oprechte waarde hebben. Onlangs nog werden prachtige vervaardigd om « Hamlet » op het tooneel te brengen. Al wat op 't gebied van de plastiek, de architectuur, de schilderkunst of literatuur aan expressionisme verworven werd ligt nog steeds gesloten. Marionetten zijn toch iets meer dan zonderlinge kijkkasten of aardigheden. Naar mijn overtuiging stellen zij een echt laboratorium daar; evenals uit een studio zal van daaruit de tooneelkunst der toekomst groeien. In 't jaar 1917 heb ik op 't klein theaterken van den hertog Hordling ongekend-sterke kunsteffecten zien bekomen: 't was een rood wit decor waarop poppen zonder vaste wezenslijnen den « Dood van Tintagiles » speelden. De beweging en de abstractie dier « mannekens » maken een nieuw expressionisme uit dat heelemaal in den smaak valt der Europeesche elite. De speler zelf zal verdwijnen. De speler moet teruggevonden worden. « Zien » en « bewegen », daarin ligt de toekomst en dat zal de verrijzenis van de poppenwereld zijn.

Ik heb bovendien bij die poppen lessen te hooren gekregen die niet steeds in de eerste-rangstooneelen gegeven worden... Laat de jonge artisten eens voor immer breken met dat valsch internationalisme à la mode. Dat zij putten aan de diepe bron van hun eigen ras. Het beste middel om wereld-omvattend te worden is steeds met absolute taaiheid vast te houden aan eigen aard. Waartoe zou het immers dienen in den vreemde een licht op te zoeken, dat men in 't eigen Vlaamsche land aan 't uitdooven is? Luistert liever naar de wondere woorden van een marionet die een waarzegster was.

« Waar tiegt gij heen, weledele Carribous?... Om hulpe uitzien?... Och, blijf liever hier. Want buiten in den donkeren vindt gij alleen een hoop benauwderikken. Blijf hier... Want over heele de wereld hangt duisternis. »

NOTA. -- De heer Michel de Ghelderode is een bekende figuur in de folklore-wereld en houdt zich bijzonder bezig met de studie over de marionnetten. Hij is de eenigste geweest in België, die de oorspronkelijke marionnettenstukken heeft verzameld. Omtrent een vijftig werden vergaard, waaronder « La passion de N. SN. J.-C. » in 1925 verschenen. Hij bezit een poppentheater en is een behendige poppenspeler.