« Knock... ou le Triomphe de la Médecine » is een der jongste groote successen van het Fransche tooneel. Het stuk van Jules Romains werd voor de eerste maal opgevoerd te Parijs, in de « Comédie des Champs-Elysées » op 14 December 1923. Honderden vertooningen hebben de aantrekkingskracht van het stuk op het publiek niet verminderd ! In het Théâtre du Marais te Brussel werd het weken achtereen opgevoerd...

Een bijval zonder weerga... Terecht mocht een Fransch criticus -- Robert de Beaupean -- na de première schrijven ;

« Wanneer heel wat klater-goudsuccessen zullen vergeten zijn, zal men nog altijd « Knock » roemen als een volmaakt voorbeeld van het literaire blijspel in Frankrijk. »

* * *

Jules Romains, de auteur van Knock, behoort tot de groep der « Nouvelle Revue française », waarvan de fel bekampte en door Béraud met heftigheid bespotte André Gide de centrale persoonlijkheid is. Jules Romains wordt echter, in de allereerste plaats, beschouwd als de vader van het « unanimisme » -- een literaire theorie, die de groep, de collectiviteit tot voorwerp van studie koos en het individu op het achterplan hield... Van deze opvatting is in Knock niet veel merkbaar, tenzij men in het stuk zou willen zoeken naar een schildering van den geest der massa, die zich door uiterlijk vertoon van geleerdheid imponeeren laat en gewillig handelt naar de suggesties van een gewikste intelligentie door een sterken wil gesteund.

Jules Romains is het pseudoniem van Louis Farigoule, die in een Parijsch lyceum als leeraar fungeerde. Hij werd geboren in 1885 te Saint-Julien-Chapteuil, studeerde te Parijs aan het Lycée Condorcet, volgde dan de lessen der Hoogere Normaalschool. In 1902 debuteerde hij in de literatuur met een verzenboek « L'Ame des Hommes », dat in een wedstrijd werd bekroond en nadien uitgegeven door de Société des Poètes français. In den aanvang maakte hij deel uit met Vildrac en Duhamel van de groepeering: « L'Abbaye ». Nadat Romains in 1908 « La Vie Unanime » publiceerde, sprak men van de Unanimisten, waaronder -- terecht of ten onrechte -- Duhamel, Vildrac, Arcoz, Chennevière, Durtain, Jouve, werden geteld...

Van Romains verschenen nog talrijke verzenbundels en romans, waaronder we citeeren : « Mort de quelqu'un » (1911) -- « Odes et Prières » (1913) -- « Les Copains » (1912) -- « Europe» (1916)...

Als tooneelschrijver debuteerde hij in 1911, wanneer het Théâtre national de l'Odéon zijn stuk « L'Armée dans la ville» opvoerde... In 1920 speelde het Théâtre du Vieux Colombier: « Comedeyre le Vieil », waarna door de Comédie des Champs-Elysées werden opgevoerd : « Monsieur Ie Trouhadec saisi par la débauche » -- een der amusantste stukken van het moderne repertorium, -- en dan « Knock... ou le Triomphe de la Médecine ».

* * *

« Knock...»

In « Le Malade imaginaire» en « Le Médecin malgré lui », heeft Molière de geneeskunst en haar met clysteerbuizen gewapende, zwart-gerokte en bepruikte beoefenaars op ongenadige wijze gehekeld. Jules Romains heeft de komische elementen voor zijn stuk aan dezelfde bronnen ontleend. De geneeskunde van dezen dag, die niet langer bouwt op de heelende eigenschappen van aderlating en laxeermiddelen, steunt om de menschen weer gezond te maken, op allerlei wetenschappen als de prophylaxie, de aseptie, de radiologie, de bactériologie, de électrotherapie, de hydrothérapie, de psychotherapie. Al dit geleerdheidsvertoon geeft aanleiding tot komische situaties, waarvan de schrijver van « Knock» wist partij te trekken. Zijn « Knock...» zou best in een gemoderniseerden « Malade imaginaire » de leidende rol kunnen spelen.

Het komt ons echter voor of Romains minder den modernen geneesheer en de moderne geneeskunde, beschouwd in haar betrekkelijke waarde van niet volstrekt te vertrouwen wetenschap, heeft willen bespottelijk maken dan wel de groteske invloed teekenen door een handig medicus zonder groote bekwaamheden, uitgeoefend op de goedgeloovige massa, wier kuddegeest alle zelfstandig denken uitsluit en die heel spoedig bezwijkt onder de hypnose van een sterk-willend, doelbewust kwakzalver... Er bestaat toch geen zoo groot verschil tusschen « Knock...» en de weldoende vrouw uit « Kwakzalvers » van Dekking. «Knock» bezit nog het prestige der wetenschap, welke hij met een handigheid, die de ons bekende Pommarius zou toegejuicht hebben, op het obscurantisme der menigte weet te doen zegevieren.

Wat er aan cynische berekening te bespeuren valt in de gedragingen van Knock, vergeet men alras, wijl, aan het slot, de indruk sterker wordt, dat hijzelf gelooft in de door hem verkonde leer... En zoo krijgt de auteur de gelegenheid om op leuke wijze de beroeps-deformatie te bepalen:

« Ik zeg U, dat ik, onbewust, telkens wanneer ik iemands gelaat beschouw, een heele boel kleinigheden waarneem, die ziekteverschijnselen zijn... Ik kijk naar de huid, den oogappel, de haarvaten, de ademhaling, het haar... wat weet ik al, en mijn toestel tot opbouw van diagnosen... werkt automatisch..,

De handige zakenman, die Dr. Parpalaid's hypothetische cliënteel overnam en door het doorvoeren der medikale opleiding van zijn medeburgers tot ongehoorden bloei wist te brengen, heeft de wetenschap doen triomfeeren ! Zelfs Parpalaid, die uit beroepseerlijkheid of uit gemakzucht meer betrouwde in de heelkracht der natuur dan in die van de medicijnen, komt onder de hypnose van Knock en zal zich door hem laten onderzoeken...

Knock, die eerst op gevorderden leeftijd als dokter promoveerde koos als motto zijner disertatie een idee, dat hij stout-weg aan Claude Bernard toeschreef :

« Gezonde menschen zijn zieken, die hun eigen toestand niet kennen.»

Hij beschouwt de geneeskunde als een koopwaar... een wetenschappelijke koopwaar, die hij versjacheren wil om te leven, zooals hij vroeger krawatten of zeep aan den man bracht. Hij wil slagen, waar zijn voorganger, ternauwernood genoeg verdiende om te leven...

Door den omroeper doet Knock verkonden, dat hij kostelooze raadplegingen inricht. De onderwijzer zet hij aan tot het geven van leergangen in de hygiëne en de apotheker, die op gouden zaken hoopt, is het gauw eens met de door Knock ontwikkelde gedachten.

« In principe zijn al de bewoners van het canton, ipso facto, aangewezen als onze kliënten... »

« Ziek vallen is een verouderde opvatting, die niet weerstaat aan den toets onzer huidige wetenschappelijke begrippen... De gezondheid is slechts een woord, dat men zonder eenig bezwaar uit onzen woordenschat zou kunnen schrabben... »

En deze gelijkheid tegenover de ziekte assimileert Knock met het idee der gewapende natie... wat den apotheker doet uitroepen : U is een denker, Dr Knock !

Door wetenschappelijke demonstraties, geleerde redeneeringen, het teekenen van schema's wekt de dokter belangstelling bij zijn patiënten, wie hij alzoo de overtuiging van den ernst hunner al of niet waarachtige kwaal bijbrengt... Weldra ligt in ieder huisgezin van het kanton een zieke te bed; het eenig hotel wordt herschapen in sanatorium en Knock, die de medikale opvoeding der bevolking heeft voltooid, ziet zijn fortuin en zijn gezag steeds groeien.

Parpalaid, die de eerste afkorting op het hem verschuldigde bedrag komt halen, staat een oogenblik sceptisch tegenover de kunde van Knock, dien hij van charlatanisme verdenkt. Knock beweert niet zijn eigen baat te dienen, doch wel het hoogere belang der geneeskunde!

En daarin gelooft Knock-zelf met een overtuiging, die grotesk aandoet. Noch voor het karikatureele, noch voor het groteske schrikt Romains terug, wanneer hij het summum der komische kracht wil bereiken. Hij condenseert en veralgemeent zonder den bodem der werkelijkheid maar één oogenblik te verlaten. In Knock is Romains volkomen echt, al heeft hij zeer uiteenloopende details samengeperst en de goedgeloovigheid der massa, die onder Knock's suggestie verkeert, eenigszins overdreven.

Uit « Knock » zou men gemakkelijk een heele boel beschouwingen en overwegingen kunnen puren om daarmee een vade-mecum van den kandidaat-geneesheer samen te stellen. Of de wereld daardoor zou worden gediend ?