We meldden reeds dat de heer Jan Oscar De Gruyter, doctor in de letteren, leider van 't Vlaamsche Volkstooneel, destijds leider van Vlaamsche tooneelgroepen aan 't front, door het schepencollege van Antwerpen als kandidaat werd voorgedragen voor het bestuurschap van den Nederlandschen Schouwburg.

We ontvingen een afschrift van den brief door hem gericht aan het schepencollege, dat luidt als volgt:

" Er schijnt met het komend seizoen een nieuw tijdperk te moeten aanbroken voor het Antwerpsch tooneel. Het ligt blijkbaar in de bedoeling van de gemeentevoogden om den stadsschouwburg eindelijk te doen beantwoorden aan zijne ware roeping, die er eene is van volksveredeling.

Volksveredeling heet het einddoel te zijn van alle goede regeerders. Vandaar hun bekommernis om stoffelijken, geestelijken, zedelijken welstand; van daar scholen van allen aard, van daar kerken, musea, bibliotheken, van daar ook schouwburgen.

Geen kunstsoort is er, die zoo diep ingrijpt in de volksziel, als juist de kunst van het tooneel. Zij is waarachtig een kunst van de gemeenschap. Nergens is de wisselwerking tusschen kunstenaars en publiek zoo direkt, zoo intiem als hier; nergens geldt in zoo hooge mate de stelling dat alleen uit een krachtige, hoogstaande gemeenschap, een sterke, gezonde hooggroeiende kunst opbloeit, die omgekeerd dan weer louterend, veredelend en bevruchtend werkt op het volk.

Tot dat besef is het Antwerpsch gemeentebestuur voorgoed opgeleefd, en het wil thans een flinke schrede in die richting doen. Hoezeer het hem daarmede ernst is, bewijzen de ruime tegemoetkomingen, waarmee de schouwburg in de gemeente budget is bedacht.

Inderdaad, het gaat met de kunst in 't algemeen en met de tooneelkunst in 't bizonder, niet anders dan met den arbeider. Zoolang deze voor een klein loon voortploetert om het leven te rekken, is het onzin van hem te verwachten, dat hij geestelijk en zedelijk een hoogstaand leven zal leiden; zoodra hij echter in eerlijken arbeid zich een deftig bestaan kan verzekeren, richt zijn oog zich vanzelf naar den hemel, peilt z'n blik naar heerlijker verten, vaart als een siddering door hem heem, de schoonheid van het Heelal, de grootschheid van het wereldgebeuren.

Zoo ook het tooneel. Zoolang het gebukt gaat onder materieele zorgen van allen aard, wordt de schoonheid, die er hoorde te bloeien verstikt onder het dichtopschietende wangewas, dat makkelijker tiert - en meer opbrengt. Het is daarom de plicht van de openbare macht het tooneel ruim genoeg te steunen, opdat het niet behoeve te ontaarden tot een element van volksvergroving en -volksverknoeiing, waarvoor een deel wordt neergehaald wat op de school en elders met zorg werd opgebouwd. Dat heeft het Antwerpsch gemeentebestuur begrepen.

En ook daar heeft het juist gezien waar het naar middelen heeft gezocht om bij de direktie van den schouwburg de lust tot het verwezenlijken van belangrijke winsten binnen de perken van een aannemelijke redelijkheid te houden. Immers: nog gevaarlijker dan materiëele nood, is voor een kunstonderneming een te sterk uitgesproken handelsgeest. Met de allergeringste middelen kan toch nog gave schoonheid worden bereikt, terwijl de rijkste inkleeding vaak niets anders is dan een pralerigzinnestreelende bemanteling van immerlijke hol- en voosheid.

Het is mijn overtuiging; dat de Konkl. Ned. Schouwburg, genietende van de voordeelen en toelagen, die hem door het huidige lastenboek worden verzekerd, aan de rechtmatige verwachtingen, waaraan de eerste Vlaamsche schouwburg hoeft te voldoen, kan beantwoorden.

Van nu af kan de schouwburg een onderdeel, en niet het minst belangrijke onderdeel, worden in het groote complex: school- kerk- bibliotheekmuzeum, waarmee de openbare macht het geestelijk en zedelijk heil van de volksziel zoo hoog mogelijk tracht te beuren.

Het komt er alleen nog maar op aan een geschikte bestuurder te benoemen. Maar dat is dan ook van het allerhoogste belang. Immers voldoet de bestuurder niet aan de eischen die hem te stellen zijn, en zulke zware offers, die de Stad zich voor den schouwburg oplegt vergooid zijn. En die eischen zijn niet gering.

Behalve de noodige artistieke begaafdheid, en technische bekwaamheid, moet hij een helder inzicht hebben in het wezen van de tooneelkunst, een duidelijk begrip, van het na te streven doel; vooral echter een scherp besef van den ernst van zijn roeping.

In hoeverre ik aan deze eischen kan voldoen, staat aan U te beoordeelen. Ik meen, met een zeker vertrouwen te mogen wijzen op wat wij op zeer korten tijd met het Vlaamsche Volkstooneel hebben tot stand gebracht.

Onder ongehoord moeilijke omstandigheden, zonder een cent toelage, tegen vooroordeel, onwil, wansmaak in, heeft het Vlaamsche Volkstooneel op de kleinste plaatsen goed werk gebracht.

Door niets of niemand liet het zich van het na te streven doel afleiden en na anderhalf seizoen van onverdroten arbeid is overal de levendigste belangstelling voor de kunst van het tooneel aan het ontwaken.

Hoe langer hoe drukker worden de voorstellingen bezocht, met ingetogen aandacht en eerbied gevolgd; telkens dringen nieuwe plaatsen aan om het bezoek van het Volkstooneel te mogen krijgen.

Het zal dus voldoende zijn de Antwerpsche Schouwburg in dezelfden geest te leiden, om tot dezelfde uitslagen te geraken; ja meer dan dat, want met de hulpmiddelen waarover wij te Antwerpen zouden beschikken twijfelen we niet of we zouden van Antwerpen het brandpunt maken van het tooneelleven in Vlaanderen, dat zijn levenswekkenden invloed zou laten voelen tot in de verste hoeken van ons land. Immers: éen zelfde geest zou tot uiting komen en te Antwerpen, waar de moeilijkste tooneelopgaven tot een harmonieuze oplossing zouden kunnen gebracht, en in de ontelbare plaatsen waar het Vlaamsche Volkstooneel optreedt om in eenvoudiger, bevattelijker vorm hetzelfde schoonheidsevangelie te verkondigen.

We stellen ons voor om de 14 dagen een première te geven uit het volgende repertoire:

J. v. d. Vondel: Lucifer - J. M. Yssel DeScheper-Becker: Het laatste Stadium - B. Ranucci: Dat wat ge niet hebt - R. Kimpe: Het bateloos Offer - E. W. Schmid: De Klapperbeentjes - J. Fabricius Jr: Dole Wappers - F. Hebbel: De Niebelungen - G. Freytag: Die Journalisten -Grillparzer: Des Meeres und der Liebe Wellen - G. Hauptmann: De verdronken Klok - H. Bahr: Das Tauzchen - W. v. Scholz: De Weltlauf mit dem Schatten - A. Samain: Polyphème - Strindberg: Kameraden - B. Shaw: De Vlinder - Gortion Bottomley: King Lear's Wife - Moreto y Cabana: Donna Diana - Gogol: De Revisor.

Eens in de maand zou, b.v. op een Donderdag namiddag, eene klassieke matinée worden ingericht, waarop al de leerlingen van de Antwerpsche scholen tegen sterk verminderde prijzen zouden worden uitgenoodigd. De klassieke reeks zou bestaan uit:

J. v. d. Vondel: Lucifer - Hooft: Warenar - Sophokles: Philoktetes - F. Hebbel: De Niebelungen - Grillparzer: Des Meeres und der Liebe Welle - G. Freytag: Die Journalisten - Moreto y Cabana: Donna Diana - Gogol: De Revisor.

Deze voorstellingen zouden telkens worden voorafgegaan door eene verklarende voordracht, te houden door een vooraanstaand figuur in de Vlaamsche letterkundige wereld.

Eindelijk zouden we de mogelijkheid in overweging nemen om na afloop van het winterseizoen een openluchtseizoen te houden, in een van de nieuwe parken buiten de stadswallen. Gesteld dat daarvoor een geschikte plaats gevonden werd - wat we niet betwijfelen, - en dat de Stad die tot onze beschikking zou willen stellen.

Openlucht-voorstellingen zijn bij uitnemendheid geschikt, door den eenvoud waartoe de omstandigheden zelf dringen om den smaak van het publiek te louteren, om het oog te leeren krijgen voor wat in de kunst van het tooneel het wezenlijk is: de schoonheid van het tot leven gewekte woord. Wat het kunstpersoneel betreft, zou ons dat bovendien een stap nader brengen bij het eindelijke doel: een verbintenis voor het heele jaar, met een paar maand betaalde vakantie. Een verbetering, die ongetwijfeld een allergewichtigste terugslag hebben zou op het gehalte van de door den Antwerpschen groep geboden kunstprestaties. Immers óók hier geldt: eerst als de dreigende materiëele kommer zooveel mogelijk is uitgeschakeld, kan de tooneelkunstenaar zich geheel en al met hart en ziel wijden aan zijn kunst."